1، بدست آوردن مال از طریق ظلم کردن به دیگری مثل ظلم کردن به یتیم یا شریک یا دزدی کردن.2، بدست آوردن مال از طریق ربا. در كتاب مستدرك الوسائل از پیامبر (ص) نقل شده كه فرمود: زمانى بر مردم مىآید كه همه رباخوار مىشوند و اگر كسى ربا نخورد از گرد آن به او مىنشیند. بنابراین باید احکام ربا را خوب یاد بگیریم که به چنین گناهی مبتلا نشویم.
در هر جائی می خواهیم سرمایه گذاری کنیم ابتدا باید مسائل شرعی را بررسی کنیم.در رابطه با احکام بانکی هم باید دقیقا فتوای مرجع تقلید خود را ببینیم و طبق همان دستور العملی که بانک به ما می دهد عمل کنیم چرا که بعضا حرام شدن بعضی از معاملات بانکی به خاطر اشتباه عمل کردن مشتری است نه بانک.
3، به دست آوردن مال از طریق رشوه. در نهج البلاغه در داستان هدیه آوردن" اشعث بن قیس" مىخوانیم كه او براى پیروزى بر طرف دعواى خود در محكمه عدل على ع متوسل به رشوه شد و شبانه ظرفى پر از حلواى لذیذ به در خانه على ع آورد و نام آن را هدیه گذاشت على ع بر آشفت و فرمود: سوگواران بر عزایت اشك بریزند، آیا با این عنوان آمدهاى كه مرا فریب دهى و از آیین حق باز دارى؟ ... به خدا سوگند اگر هفت اقلیم را با آنچه در زیر آسمانهاى آنها است به من دهند كه پوست جوى را از دهان مورچهاى به ظلم بگیرم هرگز نخواهم كرد،
دنیاى شما از برگ جویدهاى در دهان ملخ براى من كمارزشتر است على را با نعمتهاى فانى و لذتهاى زودگذر چه كار؟ ...(خطبه 224)
4، بدست آوردن مال از طریق کم فروشی کردن و غش در معامله مثل اینکه میوه فروشی میوه های خوب را روی صندوق و میوه های بد را زیر بچیند یا کمتر از پول دریافتی، جنس تحویل دادن یا .... 5، استفاده از مالی که خمس و زکات آن داده نشده است.
6، گران فروشیِ بیش از حد و در نتیجه گول زدن مشتری. 7، کم کاری در محل کار یعنی شخص در برابر حقوقی که می گیرد کم کاری کند.بخصوص گاهی اوقات انسان می بیند که بعضی از کارمندان ادارات یا بعضی از معلمان و استادان کم کاری می کنند. 8، خیانت در امانت کردن مثل استفاده کردن از امانت برای کارهای خود ،
9، از نسیه و قرض ، سوء استفاده کردن به این معنی که شخص اگر نسیه گرفت یا قرضی گرفت و سر موقع نسیه و قرضش را ادا نکرد مسئول است. 10، به اجبار پول از دیگری گرفتن یا به اجبار از مال دیگری استفاده کردن.11، استفاده از مال دیگری در صورتی که آن شخص قلبا راضی نیست.این را توجه داشته باشیم که بعضی از میهمانی ها اجباری است و میزبان به دلائلی مثل رودربایسی و غیره قلبا راضی نیست که چنین میهمانی ای بگیرد که در نتیجه باید در چنین مواردی حواسمان بیشتر جمع باشد.یا بعضی از پول دادن ها اجباری است و شخصی که پولش را به دیگری می دهد قلبا راضی نیست.
11، استفاده اضافی و بیش از حد معمول از امکانات عمومی و امکاناتی که دارای وقت معینی هستند بدون پرداخت پول آن مثل زیاد بنزین زدن و ندادن پول آن یا از سالن ورزشی بیشتر از وقت خودش استفاده کردن و ...
12، استفاده از حیواناتی که ذبح شرعی نشده اند مصداق دیگری از حرام خوردن است.
13، رعایت نکردن حق دیگران و در نتیجه استفاده از حق آنها از مصادیق حرام خواری است مثل اینکه من به دلائلی مثل پارتی و غیره از دیگران جلو بیفتم و از امکانات استفاده کنم و این امکانات به دیگران نرسد.
14، استفاده بیش از اندازه از امکانات و نرسیدن امکانات به بقیه مثل گرفتن چند غذا در روضه ها و نرسیدن غذا به دیگران.
15، شرکت کردن در بعضی از معاملات که صحت و سقم آن مشخص نیست مثل بعضی از شرکتهای هرمی و .... 16، استفاده از امکانات عمومی در رابطه با مساله شخصی مثل استفاده از برق یا ماشینِ محل کار برای کارهای شخصی خود یا مثل شارژ کردن موبایل در هر جائی و از هر برقی
17، پول در آوردن از طریق کار حرام مثل خود فروشی یا فروش وسیله ای که با آن حرام انجام می شود و ...
18، گاهی اوقات انسان به خاطر اینکه احکام شرعی را نمی داند پول حرام بدست می آورد بنابراین افراد باید قبل از اینکه سراغ پول در آوردن بروند احکام شرعی مربوط به آن را بدانند.در این مورد به بحث احکام معاملات در رساله مرجع تقلیدتان رجوع کنید. در كتاب من لا یحضره الفقیه از حضرت على علیه السلام نقل شده است كه : اى گروه تجّار: اوّل یاد گرفتن احكام معاملات، بعد تجارت، دو بار این جمله را تكرار كرد، بعد فرمود: به خدا سوگند كه ریا در این امّت از صداى پاى مورچه كه روى سنگ سخت راه برود پنهانتر است، اموال خود را با پرداخت صدقه و زكات بیمه و حفظ كنید بعد فرمود: تاجر فاجر است و فاجر در آتش، مگر آن كس كه به حقّ بستاند و به حقّ باز دهد.
در زیر به چند نکته اشاره می شود :
نكته اول : امام حسین در كربلا خطاب به یاران عمر سعد فرمودند :
كُلُّكُمْ عَاصٍ لِأَمْرِی غَیْرُ مُسْتَمِعٍ قَوْلِی فَقَدْ مُلِئَتْ بُطُونُكُمْ مِنَ الْحَرَامِ وَ طُبِعَ عَلَى قُلُوبِكُم(بحار الانوار)
شما عموما امر مرا اطاعت نمىكنید، گوش بسخن من نمیدهید. زیرا شكمهاى شما از حرام پر شده و بقلبهاى شما مهر (قساوت) زده شده است.
نکته دوم : از آثار بد کسب حرام تاثیر منفی آن در نسل است.از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمودند : در آمد حرام در ذریه اثر می گذارد.(اصول کافی) بنابراین پدر و مادرانی که خواهان فرزندانی سالم و عاقل هستند لازم است در غذای خود دقت کنند
نکته سوم : یکی از بلاهای عام البلوی در آخر الزمان ناپاک شدن درآمدها است.
نکته چهارم : در خطبه 82 نهج البلاغه آمده است : فِی حَلَالِهَا حِسَابٌ وَ فِی حَرَامِهَا عِقَاب یعنى در حلال دنیا حساب، و در حرام آن عذاب است.بنابراین باید جورى مال بدست آوریم كه بتوانیم در روز قیامت حساب و كتاب پس بدهیم.
حکایت : در حالات شریک بن عبد الله بن سنان نخعی است که در ابتدا فقیه پرهیزکاری بود تا وقتی که مهدی عباسی سومین خلیفه بنی العباس او را به سوی خود جلب کرد و به او گفت : باید یکی از این سه کار را بپذیری یا منصب قضاوت را قبول کنی یا اولاد مرا تعلیم دهی و یا از غذای ما بخوری.شریک فکر کرد که تعلیم فرزندان خلیفه مشکل و قضاوت سخت است و خوردن غذا آسان است و لذا سومی را انتخاب کرد.مهدی عباسی به آشپز دستور داد چند نوع غذای لذیذ تهیه کند.وقتی غذا حاضر شد شریک به اندازه کافی خورد.متصدی آشپزخانه به خلیفه گفت : ای امیر این شخص بعد از این غذا خوردن هرگز رستگار نخواهد شد.راوی می گوید شریک پس از آن طعام مجالست و همنشینی با بنی العباس را اختیار کرد و قضاوت و تعلیم اولاد ایشان را هم پذیرفت. (مروج الذهب)
همچنین نقل شده است که روزی هارون الرشید غذای خاص خود را برای بهلول فرستاد و او در خرابه ای بود که سگهای بسیار در اطراف آن خرابه بودند.چون غذا را به نزد بهلول آوردند گفت : مرا به طعام خلیفه احتیاجی نیست ، طعام را نزد سگها بیندازید.گفتند : این طعام خاص خلیفه است ، گفت : آهسته بگویید که اگر سگها هم بفهمند از خلیفه است نخواهند خورد