کد خبر: ۷۸۱
تاریخ انتشار: ۰۵ تير ۱۳۹۶ - ۱۶:۵۱-26 June 2017
نظریه رویای رسولانه دو بخش دارد . جریان وحی ، جریان شهودی است که تبدیل به جریان کلامی شده است . و به تعبیر آقای سروش ؛ جریان خواب تبدیل به جریان بیداری شده است پس بیشتر نیاز به خواب گزاری است تا تفسیر !
عرض شد بخش اول سخن ایشان ، صحیح است و البته سخن جدیدی هم نیست قدما نیز گفته اند وحی ، شهود است . مثلا ملا عبد الرزاق کاشانی دو جلد قطور تاویلات دارند که بر همین اساس قرآن را تاویل می نماید و یا ابن عربی نیز در آثارش همین کار را کرده است .
اما اینجا دو خطا اتفاق افتاده است اولا) نشاندن تاویل بجای تفسیر
ثانیا) کلام قرآن را کلام رسول الله دانستن
آقای سروش استشهاداتی کرده اند که آنها را بیان کرده و نقد کردیم لکن دو مورد مانده است .
ایشان می گویند : « جسمانی بودن یا نبودن حشر مردگان که از معضلات فلسفه ی اسلامی است، در فرضیه ی رؤیایی بودن وحی ، حلّ معقولی می یابد. از یک سو صدرالدین شیرازی، معاد را جسمانی میداند ولی در معنای جسم تصرّف میکند تا آن را به جسم رؤیایی و خیالی و «صور منامات» نزدیک کند و با مذاق فلاسفه سازگار آورد؛ و از سویی محدّثان و مفسّران، بر او طعنه میزنند که منکر جسمانیت معاد، و لذا منکر یکی از ضروریات دین شده است. ابن سینا هم که معاد جسمانی را قابل تحلیل و توجیه عقلی و فلسفی نمی یابد، سکوت میکند و میگوید تعبّداً سخن پیامبر را می پذیرد. بلی، ظاهر آیات قرآن، دالّ بر جسمانیت معاد و حشر ابدان است (و لذا مخالف قواعد فلسفی) امّا اگر به یاد آوریم که زبان قرآن، زبان رؤیاست و محتاج خوابگزاری، آن گاه به آن ظواهر همچون محدّثان و فقیهان تمسّک نخواهیم جست. مشکل صدرالدین این است که هم میخواهد زبان بیداری را حفظ کند، هم قواعد فلسفی خویش را. امّا قرآن بیش از این نمیگوید که پیامبر در رؤیا دیده است مردگان از خاک برمیخیزند؛ و دیدن جسم و رؤیا لزوماً به معنی بدن در بیداری نیست و باید تعبیر شود.»
در حالیکه آیات قرآن گاهی نازل به شهود و ماده است ، اینجا نیازمند تفسیر هستیم . و گاهی ناظر به باطن است که اینجا هم نیازمند تفسیر و هم نیازمند تاویل هستیم .
با توجه به آیه « يَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِنَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ :
از زندگى دنيا ظاهرى را مى شناسند و حال آنكه از آخرت غافلند » (روم/ ۷)
معلوم می شود آخرت با ظاهر دنیا در تقابل است پس آخرت در واقع باطن است و نیازمند تاویل. که البته این سخنی درست است . مرحوم صدرا نیز با همین دیدگاه آیه معاد را که مربوط به باطن دنیاست تاویل کرده است . ایشان گفته است عالم باطن عالمی نیست که جسمانی نباشد بلکه جسم است ولی مادی نیست . مثلا خیال متصل ما جسم دارد ولی ماده ندارد و بواسطه موانع مادی نمی تواند خارجیت یابد لکن در قیامت این خیال ، منفصل از ماده است لذا هم خارجیت دارد و هم صاحب اثر خارجی .
باید توجه داشت گرچه قرآن با سخن مردم ، حرف زده است لکن سخن عوامی نگفته است . بلکه سخن چند لایه دارد . شما به مثنوی معنوی نگاه کنید با اینکه سخن بشری است ولی چند لایه است چه رسد به قرآن که خیلی بالاتر از اینها است . حضرت امیر (ع) می فرماید : قرآن دریای است که قعر ندارد .
آقای سروش می گویند : چهره بشری خدا در قرآن که گاهی خشمناک شده و از بندگان انتقام می گیرد و گاهی شادمان و خرسند است ، دلیل بر شهودی بودن قرآن است .
گرچه این سخن عیبی ندارد لکن باید توجه داشت قرآن هم آیات تشبیه دارد و هم آیات تنزیه دارد . « لیس کمثله شی » یعنی تنزیه و در عین حال « و هو السمیع و البصیر » یعنی تشبیه .
این دو بخش در کنار هم (یعنی این تشبیه و تنزیه) سبب می شود که ما به یک تعادل خداشناسی برسیم .
خداوند صاحب همه کمالات است و بی نهایت است لکن این معنا وقتی که در مرتبه ذهن پایین می آید ، طبیعتاً دارای نقص و کاستی می شود که باید آنها را از ساحت اقدس الهی دفع کرد .
آقای سروش می گویند : « خوبست به دعاهای پیامبر در قرآن اشاره کنم (چون سوره ی حمد) که متن را آشکارا دو صدایی کرده است. این بخش از قرآن بی هیچ تکلّف از زبان رسول برمی خیزد و در اینجا اوست که سخن میگوید.»
این سخن نیز ناروا است ادعیه قرآنی کلام خداست ولی به لسان پیامبر آمده است . آیا وقتی قرآن داستان شیطان و کلام او را نقل می کند مگر می توان گفت این جمله ، جملهٔ شیطان است و کلام الله نیست ؟! و یا دعاهایی که از زبان انبیاء گذشته بیان می کند در حالیکه آنها اصلا عرب نبوده اند مثلا حضرت داود به زبان عبری سخن می گفته ، آیا می توان گفت این سخن او بوده و کلام خدا نیست ؟! خیر همانطور که عرض شد اینها کلام اللهی است که بیان قول خلق را می نماید
و الحمدلله رب العالمین.
ایراد شده در هیئت محبّان ابی عبدالله (ع)
اما اینجا دو خطا اتفاق افتاده است اولا) نشاندن تاویل بجای تفسیر
ثانیا) کلام قرآن را کلام رسول الله دانستن
آقای سروش استشهاداتی کرده اند که آنها را بیان کرده و نقد کردیم لکن دو مورد مانده است .
ایشان می گویند : « جسمانی بودن یا نبودن حشر مردگان که از معضلات فلسفه ی اسلامی است، در فرضیه ی رؤیایی بودن وحی ، حلّ معقولی می یابد. از یک سو صدرالدین شیرازی، معاد را جسمانی میداند ولی در معنای جسم تصرّف میکند تا آن را به جسم رؤیایی و خیالی و «صور منامات» نزدیک کند و با مذاق فلاسفه سازگار آورد؛ و از سویی محدّثان و مفسّران، بر او طعنه میزنند که منکر جسمانیت معاد، و لذا منکر یکی از ضروریات دین شده است. ابن سینا هم که معاد جسمانی را قابل تحلیل و توجیه عقلی و فلسفی نمی یابد، سکوت میکند و میگوید تعبّداً سخن پیامبر را می پذیرد. بلی، ظاهر آیات قرآن، دالّ بر جسمانیت معاد و حشر ابدان است (و لذا مخالف قواعد فلسفی) امّا اگر به یاد آوریم که زبان قرآن، زبان رؤیاست و محتاج خوابگزاری، آن گاه به آن ظواهر همچون محدّثان و فقیهان تمسّک نخواهیم جست. مشکل صدرالدین این است که هم میخواهد زبان بیداری را حفظ کند، هم قواعد فلسفی خویش را. امّا قرآن بیش از این نمیگوید که پیامبر در رؤیا دیده است مردگان از خاک برمیخیزند؛ و دیدن جسم و رؤیا لزوماً به معنی بدن در بیداری نیست و باید تعبیر شود.»
در حالیکه آیات قرآن گاهی نازل به شهود و ماده است ، اینجا نیازمند تفسیر هستیم . و گاهی ناظر به باطن است که اینجا هم نیازمند تفسیر و هم نیازمند تاویل هستیم .
با توجه به آیه « يَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِنَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ :
از زندگى دنيا ظاهرى را مى شناسند و حال آنكه از آخرت غافلند » (روم/ ۷)
معلوم می شود آخرت با ظاهر دنیا در تقابل است پس آخرت در واقع باطن است و نیازمند تاویل. که البته این سخنی درست است . مرحوم صدرا نیز با همین دیدگاه آیه معاد را که مربوط به باطن دنیاست تاویل کرده است . ایشان گفته است عالم باطن عالمی نیست که جسمانی نباشد بلکه جسم است ولی مادی نیست . مثلا خیال متصل ما جسم دارد ولی ماده ندارد و بواسطه موانع مادی نمی تواند خارجیت یابد لکن در قیامت این خیال ، منفصل از ماده است لذا هم خارجیت دارد و هم صاحب اثر خارجی .
باید توجه داشت گرچه قرآن با سخن مردم ، حرف زده است لکن سخن عوامی نگفته است . بلکه سخن چند لایه دارد . شما به مثنوی معنوی نگاه کنید با اینکه سخن بشری است ولی چند لایه است چه رسد به قرآن که خیلی بالاتر از اینها است . حضرت امیر (ع) می فرماید : قرآن دریای است که قعر ندارد .
آقای سروش می گویند : چهره بشری خدا در قرآن که گاهی خشمناک شده و از بندگان انتقام می گیرد و گاهی شادمان و خرسند است ، دلیل بر شهودی بودن قرآن است .
گرچه این سخن عیبی ندارد لکن باید توجه داشت قرآن هم آیات تشبیه دارد و هم آیات تنزیه دارد . « لیس کمثله شی » یعنی تنزیه و در عین حال « و هو السمیع و البصیر » یعنی تشبیه .
این دو بخش در کنار هم (یعنی این تشبیه و تنزیه) سبب می شود که ما به یک تعادل خداشناسی برسیم .
خداوند صاحب همه کمالات است و بی نهایت است لکن این معنا وقتی که در مرتبه ذهن پایین می آید ، طبیعتاً دارای نقص و کاستی می شود که باید آنها را از ساحت اقدس الهی دفع کرد .
آقای سروش می گویند : « خوبست به دعاهای پیامبر در قرآن اشاره کنم (چون سوره ی حمد) که متن را آشکارا دو صدایی کرده است. این بخش از قرآن بی هیچ تکلّف از زبان رسول برمی خیزد و در اینجا اوست که سخن میگوید.»
این سخن نیز ناروا است ادعیه قرآنی کلام خداست ولی به لسان پیامبر آمده است . آیا وقتی قرآن داستان شیطان و کلام او را نقل می کند مگر می توان گفت این جمله ، جملهٔ شیطان است و کلام الله نیست ؟! و یا دعاهایی که از زبان انبیاء گذشته بیان می کند در حالیکه آنها اصلا عرب نبوده اند مثلا حضرت داود به زبان عبری سخن می گفته ، آیا می توان گفت این سخن او بوده و کلام خدا نیست ؟! خیر همانطور که عرض شد اینها کلام اللهی است که بیان قول خلق را می نماید
و الحمدلله رب العالمین.
ایراد شده در هیئت محبّان ابی عبدالله (ع)
مطالب مرتبط
برچسب ها: حجت الاسلام امیرحسین شکیبافر
، عبدالکریم سروش
، روشنفکری دینی
، هیئت محبّان ابی عبدالله (ع)
،
X Share
نظر شما
به روایت مذهبی ها
نظرسنجی
با اصلاحات بنیادین سیاسی موافقید؟
آخرین اخبار
چشم انداز
پربازدیدترین
خبری-تحلیلی
پنجره
اخلاق و عرفان
سیره علی بن ابیطالب(ع)
سیره رسول الله(ص)
تاریخ صدر اسلام
تاریخ معاصر
زمین
سلامت و تغذیه
نماز و احکام
کتاب و ادبیات
نظامی
کمپر و ون لایف
شیطان و گناهان
روشنفکری دینی
مرگ
آخرالزمان