ایجاد سؤال برای حاضران، برانگیختن ذهن آنها و تشویق به پژوهش از خصوصیاتهای بارز کلاس درس استاد حب الله است.
چندی پیش مسألهای را مطرح کردند که ذهن بنده را درگیر کرد. گفتم با شما در میان بگذارم شاید برای شما نیز نافع باشد.
قرآن موضعگیریهای تندی علیه کافران دارد، آیا تمام کسانی که صرفاً اعتقادی به خدا ندارند، مشمول این آیات هستند؟ یا تنها کسانی مشمول این آیاتند که علاوه بر عدم اعتقاد، به مبارزه علیه «خدا»، «انبیا» و «مؤمنین» میپردازند؟
به تعبیر من، آیا امکان دارد قرآن، همیشه یا گاهی اوقات کلمهی «کافر» را به معنای «منکری که دشمن است» به کاربرده باشد؟
کافران پیرامون پیامبر تنها اشخاصی غیر معتقد به خدا نبودهاند؛ بلکه علاوه بر آن، از هیچ عمل ستیزهجویانهای علیه مؤمنان دریغ نمیکردهاند.
آیا این واقعیت میدانی میتواند باعث شود معنای «کافر» در اصطلاح قرآنی از صِرف «غیر معتقد به خدا» به «غیر معتقدی که به ستیزه جویی علیه دین و مؤمنان پرداخته است» تبدیل شود؟
مهمتر از آن، آیا رد پایی از این معنا در قرآن وجود دارد؟ شواهد و قراین قرآنی آن کدامند؟
استاد طبق معمول این مسأله را مانند هر مسألهی دیگری که تحقیق فراگیری نسبت به آن نداشته باشند، بدون پاسخ جزمی رها کردند؛ اما اهمیت سؤال و آیاتی از قرآن که در دیگر مباحث درس مطرح شده بود، باعث شد دوباره به برخی از آیات مراجعه کنم. هرچند تصمیم گیری نهایی نیاز به بحث مفصل علمی دارد؛ اما عجالتاً علاوه بر قراین عدیدهای که بر احتمال دوم میتوان یافت، آیات هشتم و نهم سورهی مبارکهی ممتحنه واقعاً قابل تأملند:
لا يَنْهاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذينَ لَمْ يُقاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَ لَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطينَ (8)إِنَّما يَنْهاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذينَ قاتَلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَ أَخْرَجُوكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ وَ ظاهَرُوا عَلى إِخْراجِكُمْ أَنْ تَوَلَّوْهُمْ وَ مَنْ يَتَوَلَّهُمْ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ (9)
یادداشت یکی از شاگردان درس حیدر حبالله، مصطفی مهدوی.