جنگ قادسیه

جنگ «قادسیه» یکی از مهم‌ترین جنگ‌هایی است که بین اعراب مسلمان و سپاه ایران اتفاق افتاده است. پیروزی اعراب در این جنگ می‌توانست ضربه سختی به سپاه ایران وارد آورد و راه رسیدن به تیسفون، پایتخت زمستانی ساسانیان را آسان سازد. مورخان محل جنگ را جایی در پنجاه مایلی کوفه نزدیکی قادسیه به نام «غریب» ذکر کرده‌اند. مسعودی می‌نویسد:

«جنگ قادسیه در ناحیه‌ای به نام غریب بر حاشیه صحرا و نزدیکی قادسیه صورت گرفت»[1]

مقدسی «قادسیه» را شهری در ناحیه کوفه ذکر کرده است.[2] یاقوت حموی می‌نویسد: قادسیه جایی است که تا کوفه پانزده فرسنگ و تا غریب چهل میل فاصله دارد.[3]

مؤلفان در تاریخ وقوع جنگ قادسیه اختلاف دارند؛ طبری سال 14 هجری[4] و بلادزی 16 هجری[5] را ذکر کرده‌اند.

دینوری در مورد علت وقوع این جنگ آورده است:

«چون یزدگرد پادشاه شد مردم را از هر سو فرا خواند و سپاهی فراهم ساخت و رستم، پیر هرمز را بر آنان فرماندهی داد. رستم به سوی قادسیه حرکت کرد؛ چون این خبر به جریر بن عبدالله و مثنی بن حارثه رسید، برای عمر نامه نوشتند و او را آگاه ساختند؛ عمر مردم را فرا خواند و آماده ساخت. حدود 20 هزار نفر جمع شدند سپس سعد بن ابی وقاص را به فرماندهی ایشان گماشت. سعد با سپاهیانش حرکت کرد و به قادسیه رسید. سپاهیان عراق نیز به او پیوستند».[6]

مورخان در تعداد نیروهای اعراب مسلمان و سپاه ایران، اعداد متفاوتی را ذکر کرده‌اند. بیشتر مورخان تعداد نیروهای ایران را 120 هزار نفر نوشته‌اند.[7]

طبری می‌نویسد: «ایرانیان 120 هزار نفر بودند و 30 فیل نیز به همراه داشتند».[8] مقدسی تعداد نیروهای سپاه ایران را 60 هزار نفر ذکر کرده و می‌نویسد: «این نیروها همگی زره‌پوش بودند و جنگ افزارهای زیادی به همراه داشتند».[9]

مسعودی شمار مسلمانان را 88 هزار نفر و شمار مشرکان را 60 هزار نفر نوشته است.[10] برخی از مورخان تعداد سپاه اعراب را 9 تا 10 هزار نفر ذکر کرده‌اند.[11] به نظر می‌رسد بلاذری تنها تعداد آن دسته از نیروهای مسلمان را که در عراق حضور داشتند، ذکر کرده است و الّا نیروهای کمکی که از مدینه و شام به کمک مسلمانان آمدند، به یقین چند برابر سپاه اعراب در عراق بودند. دینوری می‌نویسد:

«عمر به ابوموسی اشعری و ابوعبیده جراح جداگانه نامه نوشته و از اهالی مدینه و شام خواستند که گروهی را به یاری سعد بن ابی‌وقاص بفرستند»[12]

مسعودی در این زمینه می‌نویسد:

«مردم از شام و جاهای دیگر به سعدبن ابی‌وقاص پیوستند»[13]

بدون شک رسیدن نیروهای کمکی از شام و مدینه تأثیر فراوانی در روحیه مسلمانان داشت و یکی از عوامل پیروزی اعراب مسلمان بود. رستم و نیروهای سپاه ایران پیشنهاد پذیرفتن اسلام و یا پرداخت جزیه را رد کردند و تنها راه سوم یعنی جنگ را پذیرفتند.[14]

نبرد قادسیه تقریباً چهار روز طول کشید. هر یک از روزهای جنگ به نام خاصی مشهور شده‌اند. روز اوّل جنگ «ارماث» روز دوم را «اغواث» و روز سوم را «عماس» گفته‌اند.[15] جنگ در این چند روز به شدت ادامه داشت. شب چهارم به «لیلة الهریر»[16] مشهور شده است. در این شب جنگ تا هنگام صبح ادامه یافت و مسلمانان پیروز میدان بودند.[17] در این جنگ تعداد زیادی از نیروهای سپاه ایران کشته شدند و عده‌ای نیز فرار کردند و به مدائن رفتند.[18] فرمانده نیروهای ایران (رستم) در این نبرد کشته شد.[19] بدون شک با کشته شدن وی بیم و هراس در دل ایرانیان بیشتر شد و موجبات شکست آن‌ها را فراهم آورد. بنابر نقل مسعودی «بعضی غرق و بعضی کشته شدند. سی هزار نفر دیگر آن‌ها که پایمردی می‌کردند آن‌ها نیز سرانجام از پای درآمدند.[20] از سپاه اعراب مسلمان نیز 2500 نفر کشته شدند.[21]

با این پیروزی سراسر سواد (اعراق) به جز مدائن تحت نفوذ لشکر اسلام قرار گرفت.[22] بلاذری می‌نویسد:

«پارسیان به مدائن گریختند و به یزدگرد پیوستند. سعد بن ابی‌وقاص خبر پیروزی مسلمانان و نیز نام مسلمانانی را که در این نبرد به شهادت رسیده بودند، برای عمر نوشت».[23]

در این نبرد مهم‌ترین شکست ایرانی‌ها رقم خورد و این جنگ ضعف قدرت ساسانیان را نشان داد. رسول جعفریان می‌نویسد: در این جنگ «درفش کاویانی» که نشان سپاه دولت ساسانی بود، به دست مسلمانان افتاد و این نشان دهنده ضربه مهلکی بود که بر پیکره این دولت رو به زوال خورده بود.[24]

پیروزی دراین جنگ موجبات دست‌یابی اعراب را به پایتخت ساسانیان فراهم آورد و پس از مدتی تمامی مدائن به تصرف مسلمانان درآمد.
منابع :

[1]- مسعودی، علی بن حسین؛ ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی و فرهنگی، 1374، چاپ پنجم، ج1، ص 669.

[2]- مقدسی، مطهر بن طاهر؛ احسن التفاسیر، ترجمه علی نقی منزوی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، 1361، چاپ اوّل، ج1، ص 42.

[3]- حموی، یاقوت؛ معجم البلدان، بیروت- لبنان، دار صادر، چاپ دوّم، 1995م.، ج2، ص 690.

[4]- طبری، محمد بن جریر؛ تاریخ الطبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، 1375،چاپ پنجم، ج5، ص 1713.

[5]- بلادزی، احمد بن یحیی؛ فتوح البلدان، ترجمه محمد توکل، تهران، نقره، 1337، چاپ اوّل، ص 365.

[6]- دینوری، احمد بن داود؛ اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی، 1371، ج4، ص 152-151.

[7]- بلاذری، احمد بن یحیی؛ پیشین، ص 365.

[8]- طبری، محمد بن جریر؛ پیشین، ج5، ص 1711.

[9]- مقدسی، مطهر بن طاهر؛ البدء و التاریخ، ترجمه محمدرضا شفیعی کرکنی، تهران، آگه، 1371، چاپ اوّل، ج2، ص 850.

[10]- مسعودی، علی بن حسین؛ پیشین، ص 669.

[11]- بلاذری، احمد بن یحیی؛ پیشین، ص 365.

[12]- دینوری، احمد بن یحیی؛ پیشین، ص 154.

[13]- مسعودی، علی بن حسین؛ پیشین، ص 669.

[14]- کوفی، ابن اعثم؛ الفتوح، هند، 1393ه.ق.، ج1، ص 197.

[15]- ابن‌اثیر، عزالدین؛ الکامل، ترجمه ابوالقاسم حالت، عباس خلیلی، تهران، مؤسسه مطبوعاتی علمی، 1371، ج8، ص 261-246.

[16]- همان، ص 267؛ در جنگ صفین نیز یکی ازشب‌های اوج جنگ به لیلة الهریر مشهور است.

[17]- همان.

[18]- یعقوبی، ابن واضح؛ تاریخ یعقوبی، ترجمه محمد ابراهیم آیتی، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1382، چاپ نهم، ج2، ص 29-28.

[19]- همان.

[20]- مسعودی، علی بن حسین؛ پیشین، ج1، ص 675.

[21]- مقدسی، مطهر بن طاهر؛ پیشین، ص 852.

[22]- همان، ص 853.

[23]- بلاذری، احمد بن یحیی؛ پیشین، ص 370.

[24]- جعفریان، رسول؛ تاریخ سیاسی اسلام (تاریخ خلفا)، قم، دلیل، 1379، چاپ اوّل، ج2،ص 117.

مطالب مرتبط

Stumble Upon Delicious

Cloob Digg

نظر شما

به روایت مذهبی ها

آخرین اخبار


	بزودی نابود می شود

	هرگز از بین نمی رود