کد خبر: ۴۶۴۹
تاریخ انتشار: ۱۸ آذر ۱۳۹۷ - ۱۷:۵۱-09 December 2018
میرزا اسپند بن قرا یوسف ترکمانی ،یکی از حاکمان محلی سلسله قراقویونلو می باشد که از سال 836 تا 848 به مدت دوازده سال به طور مستقل در بغداد و نواحی اطراف آن حکومت کرد .
عصراسلام: قراقویونلو از سلسلهای حاکم در ایران در مرز آناتولی (ترکیه )شرقی بودند .[2]فعالیت سیاسی نظامی این سلسله و سلسله آق قو یونلوها ابتدا در منطقه آناطولی شرقی بود، که به تدریج در قرن نهم هجری در بخش وسیعی از ایران گشترش یافت . حاکمیت صد ساله دو طایفه ترکمن مذکور با تکیه بر نیروی قبیله ای ترک و با گرد آوری طوایف زیر چتر حمایت خویش در ایران عملی شد . [3] آنها طی نیم قرن به پیروزیهای زیادی دست یافتند . به طوری که در اواسط قرن پانزدهم میلادی، به استثنای خراسان وبرخی از نواحی کوهستانی ،امپراطوری تاسیس کردند که تمام ایران و عراق را در بر میگرفت. [4]
قدرت گیری وحاکمیت اسپند میرزا :
قرایوسف موسس اصلی دولت قراقویونلو ،بدون شک بزرگترین فرمانروای این سلسله بوده است . [5] قرایوسف در سال 823 مرد .[6] در این هنگام پنج پسر از شش پسر او زنده بودند . به جز پیر بوداق که در سال 821فوت کرد، سایر پسرانش ،شاه محمد ،اسکندر ،اسپند، جهانشاه و ابوسعید نام داشتند [7] . پس از قرایوسف پسرش اسکندر جانشین او شد .(823-841 ). اسپند میرزا به دنبال مرگ پدرش اگر چه به یاری طایفه سعد لو در صدد بر امد که جانشین پدرش گردد ،ولی چون پی برد از عهده اسکندر بر نمی اید به عراق رفت تاشانس خود را در آنجا آزمایش کند [8] . در این زمان در بغداد محمد شاه برادر اسپند میرزا حکومت این ناحیه را بر عهده داشت . محمد شاه روزگارش را به خوشگذرانی و عیاشی سپری میکرد . [9]وی بیست و سه سال حکومت عراق عرب را در دست داشت . [10]صاحب تاریخ غیاثی مینوسد :"اسپان (اسپند )پس از مرگ پدرش یوسف به سوی محمد شاه که در بغداد بود حرکت کرد . وقتی متوجه غفلت و ضعف او شد ، از فرصت استفاده کرد و خواستار تصرف این منطقه شد ."[11] اسپند ابتدا شهر حله را تصرف کردو پس از مدتی تاخت و تاز در شهرهای نواحی بغداد، سال 836 هجری متوجه بغداد شد.و در ماه شعبان همین سال موفق شد با همراهانش وارد بغداد شود. او برادرش راشکست داد و در این شهر ساکن شد . [12]اسپند میرزا موفق شد دامنه تسلط خود را تا هویزه وشوشتر گسترش دهد .[13]وقتی شاهرخ تیموری (حاکم خراسان و چهارمین فرزند تیمور و جانشین او که چندین بار به آذربایجان لشکر کشید )[14]در سال 823 لشکری به آذربایجان فرستاد ، اسپند میرزا به کمک برادرش (اسکندر )شتافت و حملاتی به شاهرخ ترتیب داد. وتعدادی از لشکریان او را کشت . [15]به نظر میرسد بعدها بین اسپند میرزا و برادرانش و فرزندان آنها جنگ های متعددی رخ داده است .همچنین بین او و امراء آق قویونلو نیز درگیری بوده است . در بیشتر این جنگها پیروزی بااسفند میرزا بود .[16]قدرت اسپند میرزا روز به روز در حال گسترده شدن بود به حدی که حتی جهان شاه (برادر اسپند میرزا ،حاکم آذربایجان ) با همه عظمتش از قدرت او در هراس بود . ترس جهان شاه از برادرش سبب شد وی دست به دامن شاهرخ بزند . لذا نامه ای به او نوشت و از شاهرخ خواست تا به کمک او بیاید و تهدیدی که از جانب اسپند میرزا وجو د داشت را از بین ببرد .[17]
اسپند میرزا و مذهب تشیع :
اسپند میرزا در قلمرو خود با قبول مذهب شیعه دوازده امامی، سیاستی مستقل ازحکومت مرکزی قراقویونلوها در پیش گرفت برخی علت انتخاب این سیاست را درواقع بارز ساختن استقلال خویش از حکومت برادرش در تبریز دانسته اند .دراحسن التواریخ امده است :"ظاهر"اصفهان میرزا"به منظور بارز ساختن استقلال خویش از حکومت برادرش در تبریز به این سیاست مستقل روی آورده بود.[18]" قاضی نورالله شوشتری(ره ) معتقد است: غلبه علمای شیعی حله بر علمان سنی بغداد علت تمایل اسپند میرزا به مذهب شیعه وترویج این مذهب دربغداد بوده است .ایشان مینویسد "در سال 840هجری اسپند میرزا ،شیخ احمد بن فحد حلی[19]
وباقی علمای شیعه را از حله ودیگر شهرها فراخواند وباعلمای سنی بغداد به مناظره انداخت چون علمای شیعه در مناظره پیروز شدند و اثبات حقانیت مذهب اهل بیت (ع)نمودند ،اسپند میرزا ترویج آن مذهب نمود ،امر کرد تا سکه و خطبه به نام نامی 12 امام (ع)کردند. "[20]قاضی نو رالله در جای دیگری ازکتابش می نویسد: "ابوالعباس احمد بن فحد حلی همواره با اهل سنت به مناظره می پرداخت ،در زمان اسپند میرزای ترکمان(که والی عراق عرب بود) متصدی اثبا ت مذهب خود و ابطال مذهب اهل خلاف (اهل سنت ) شد ودر مجلس میرزا اسپند بر همه علمای مخالف که در عراق عرب بودند، پیروز شد . میرزا اسپند تغییر مذهب داد وسکه وخطبه به نام حضرات ائمه اثنی عشر (ع)نمود [21]
ویژگیهای اخلاقی اسپند میرزا :
به نظر میرسد اسپند میرزا از جهت شخصیتی واخلاقی فردی موجه ودرخور توجه بوده است .
قاضی نورالله(ره) در قالب شعر در مورد او می نویسد :
شاهی است شیرزاده که خون عدوی او در ریختن حلال تراز خون گوسفند
مالک نهد در انجمن روز رستخیز درمجمرجهنم ازاعدای اوسپند [22]
صاحب تاریخ غیاثی می نویسد :"اسبان (اسپند میرزا) با ظلم وفجورش فرد ی عفیف بود، طمعی در زنان نداشت وتااخرعمرش به یک زن اکتفا کرد .[23]
از پر خوری اجتناب داشت و دیگران را به این امر نیز سفارش میکرد [24]
فوت اسپند میرزا :
سرانجام اسپند میرزا در سال 848 پس از 12 سال حاکمیت [25]در شهر بغداد از دنیا رفت . قاضی نور الله مینویسد :"وی در روز سه شنبه اخر ماه صفر سال 848 به مرض قولنج از دنیا رفت ."[26]محل دفن او در شهر بغداد قبه ای بود که خودش در زمان حیاتش بر ساحل دجله در باغی ساخته بود .[27]در تاریخ غیاثی آمده است :وعجیب اینکه قبل از او هیچ حاکمی از زمان تاسیس بغداد در این شهر نمرده بود .[28]
منابع :
[1] اسبان ، اسفند ،اصبهان ،اصفهان ،و... از دیگر اسامی او میباشند، که منابع به آنها اشاره کرده اند .
[2] سومر ،فاروق؛ قراقویونلوها ترجمه وهاب ولی، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی 1369 ج 1 ص 1
[3] حسن زاده ،اسماعیل؛ حکومت ترکمانان قراقویونلو و آق قویونلو در ایران، تهران ،سمت چاپ اول 1379 ص4
[4] سومر ،فاروق؛پیشین ،ج1 ص1
[5] همان ،ص127
[6] شوشتری ،قاضی نورالله؛ مجالس المومنین ،تهران کتابفروشی اسلامیه 1354 ج 2 ص 368
[7] سومر ،فاروق؛پیشین ،ج1 ص130
[8] همان ص 146
[9] همان
[10] قزوینی، منشی بوداق؛ جواهر الاخبار، تصحیح محسن بهرام نژاد، تهران، میراث مکتوب 1378 چاپ اول ص 65
[11] بغدادی، عبد الله بن فتح الله ؛تاریخ الغیاثی بغداد ،نشر اسد 1975 ص 260
[12] همان ص265
[13] حسن زاده ،اسماعیل ؛پیشین ،ص 30
[14] تاکستن و دیگران ؛تیموریان، ترجمه و تدوین یعقوب آژند تهران، مولی 1384 چاپ اول ص 31-32
[15] شوشتری ،قاضی نورالله ؛پیشین ص369
[16] همان
[17] همان ص370
[18] همان ص30-31بنقل از احسن التواریخ ج 1ص248-249
[19] ازعلمای ومراجع بزرگ شیعی ساکن حله متوفای 841هجری .،احمدبن فحدحلی، عدة الداعی ، "آئین بندگی وستایش " ترجمه حسین غفاری، قم بنیاد معارف اسلامی 1374ص11-12-13
[20] شوشتری ،قاضی نورالله ؛پیشین ج 2 ص 370
[21] همان جلد 1ص580
[22] همان ج 2ص368
[23] بغدادی، عبدالله بن فتح الله ؛پیشن ص264
[24] همان
[25] همان ص276-277
[26] شوشتری ،قاضی نورالله ؛پیشین ج 2 ص 370
[27] بغدادی ،عبدالله بن فتح الله ؛ پیشن ص227
[28] همان ص 227-228 مولف از زمان تاسیس بغداد تا این زمان نام حاکمان این شهر و محل دفن آنها را در جدولی خاص بیان کرده است .
قدرت گیری وحاکمیت اسپند میرزا :
قرایوسف موسس اصلی دولت قراقویونلو ،بدون شک بزرگترین فرمانروای این سلسله بوده است . [5] قرایوسف در سال 823 مرد .[6] در این هنگام پنج پسر از شش پسر او زنده بودند . به جز پیر بوداق که در سال 821فوت کرد، سایر پسرانش ،شاه محمد ،اسکندر ،اسپند، جهانشاه و ابوسعید نام داشتند [7] . پس از قرایوسف پسرش اسکندر جانشین او شد .(823-841 ). اسپند میرزا به دنبال مرگ پدرش اگر چه به یاری طایفه سعد لو در صدد بر امد که جانشین پدرش گردد ،ولی چون پی برد از عهده اسکندر بر نمی اید به عراق رفت تاشانس خود را در آنجا آزمایش کند [8] . در این زمان در بغداد محمد شاه برادر اسپند میرزا حکومت این ناحیه را بر عهده داشت . محمد شاه روزگارش را به خوشگذرانی و عیاشی سپری میکرد . [9]وی بیست و سه سال حکومت عراق عرب را در دست داشت . [10]صاحب تاریخ غیاثی مینوسد :"اسپان (اسپند )پس از مرگ پدرش یوسف به سوی محمد شاه که در بغداد بود حرکت کرد . وقتی متوجه غفلت و ضعف او شد ، از فرصت استفاده کرد و خواستار تصرف این منطقه شد ."[11] اسپند ابتدا شهر حله را تصرف کردو پس از مدتی تاخت و تاز در شهرهای نواحی بغداد، سال 836 هجری متوجه بغداد شد.و در ماه شعبان همین سال موفق شد با همراهانش وارد بغداد شود. او برادرش راشکست داد و در این شهر ساکن شد . [12]اسپند میرزا موفق شد دامنه تسلط خود را تا هویزه وشوشتر گسترش دهد .[13]وقتی شاهرخ تیموری (حاکم خراسان و چهارمین فرزند تیمور و جانشین او که چندین بار به آذربایجان لشکر کشید )[14]در سال 823 لشکری به آذربایجان فرستاد ، اسپند میرزا به کمک برادرش (اسکندر )شتافت و حملاتی به شاهرخ ترتیب داد. وتعدادی از لشکریان او را کشت . [15]به نظر میرسد بعدها بین اسپند میرزا و برادرانش و فرزندان آنها جنگ های متعددی رخ داده است .همچنین بین او و امراء آق قویونلو نیز درگیری بوده است . در بیشتر این جنگها پیروزی بااسفند میرزا بود .[16]قدرت اسپند میرزا روز به روز در حال گسترده شدن بود به حدی که حتی جهان شاه (برادر اسپند میرزا ،حاکم آذربایجان ) با همه عظمتش از قدرت او در هراس بود . ترس جهان شاه از برادرش سبب شد وی دست به دامن شاهرخ بزند . لذا نامه ای به او نوشت و از شاهرخ خواست تا به کمک او بیاید و تهدیدی که از جانب اسپند میرزا وجو د داشت را از بین ببرد .[17]
اسپند میرزا و مذهب تشیع :
اسپند میرزا در قلمرو خود با قبول مذهب شیعه دوازده امامی، سیاستی مستقل ازحکومت مرکزی قراقویونلوها در پیش گرفت برخی علت انتخاب این سیاست را درواقع بارز ساختن استقلال خویش از حکومت برادرش در تبریز دانسته اند .دراحسن التواریخ امده است :"ظاهر"اصفهان میرزا"به منظور بارز ساختن استقلال خویش از حکومت برادرش در تبریز به این سیاست مستقل روی آورده بود.[18]" قاضی نورالله شوشتری(ره ) معتقد است: غلبه علمای شیعی حله بر علمان سنی بغداد علت تمایل اسپند میرزا به مذهب شیعه وترویج این مذهب دربغداد بوده است .ایشان مینویسد "در سال 840هجری اسپند میرزا ،شیخ احمد بن فحد حلی[19]
وباقی علمای شیعه را از حله ودیگر شهرها فراخواند وباعلمای سنی بغداد به مناظره انداخت چون علمای شیعه در مناظره پیروز شدند و اثبات حقانیت مذهب اهل بیت (ع)نمودند ،اسپند میرزا ترویج آن مذهب نمود ،امر کرد تا سکه و خطبه به نام نامی 12 امام (ع)کردند. "[20]قاضی نو رالله در جای دیگری ازکتابش می نویسد: "ابوالعباس احمد بن فحد حلی همواره با اهل سنت به مناظره می پرداخت ،در زمان اسپند میرزای ترکمان(که والی عراق عرب بود) متصدی اثبا ت مذهب خود و ابطال مذهب اهل خلاف (اهل سنت ) شد ودر مجلس میرزا اسپند بر همه علمای مخالف که در عراق عرب بودند، پیروز شد . میرزا اسپند تغییر مذهب داد وسکه وخطبه به نام حضرات ائمه اثنی عشر (ع)نمود [21]
ویژگیهای اخلاقی اسپند میرزا :
به نظر میرسد اسپند میرزا از جهت شخصیتی واخلاقی فردی موجه ودرخور توجه بوده است .
قاضی نورالله(ره) در قالب شعر در مورد او می نویسد :
شاهی است شیرزاده که خون عدوی او در ریختن حلال تراز خون گوسفند
مالک نهد در انجمن روز رستخیز درمجمرجهنم ازاعدای اوسپند [22]
صاحب تاریخ غیاثی می نویسد :"اسبان (اسپند میرزا) با ظلم وفجورش فرد ی عفیف بود، طمعی در زنان نداشت وتااخرعمرش به یک زن اکتفا کرد .[23]
از پر خوری اجتناب داشت و دیگران را به این امر نیز سفارش میکرد [24]
فوت اسپند میرزا :
سرانجام اسپند میرزا در سال 848 پس از 12 سال حاکمیت [25]در شهر بغداد از دنیا رفت . قاضی نور الله مینویسد :"وی در روز سه شنبه اخر ماه صفر سال 848 به مرض قولنج از دنیا رفت ."[26]محل دفن او در شهر بغداد قبه ای بود که خودش در زمان حیاتش بر ساحل دجله در باغی ساخته بود .[27]در تاریخ غیاثی آمده است :وعجیب اینکه قبل از او هیچ حاکمی از زمان تاسیس بغداد در این شهر نمرده بود .[28]
منابع :
[1] اسبان ، اسفند ،اصبهان ،اصفهان ،و... از دیگر اسامی او میباشند، که منابع به آنها اشاره کرده اند .
[2] سومر ،فاروق؛ قراقویونلوها ترجمه وهاب ولی، تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی 1369 ج 1 ص 1
[3] حسن زاده ،اسماعیل؛ حکومت ترکمانان قراقویونلو و آق قویونلو در ایران، تهران ،سمت چاپ اول 1379 ص4
[4] سومر ،فاروق؛پیشین ،ج1 ص1
[5] همان ،ص127
[6] شوشتری ،قاضی نورالله؛ مجالس المومنین ،تهران کتابفروشی اسلامیه 1354 ج 2 ص 368
[7] سومر ،فاروق؛پیشین ،ج1 ص130
[8] همان ص 146
[9] همان
[10] قزوینی، منشی بوداق؛ جواهر الاخبار، تصحیح محسن بهرام نژاد، تهران، میراث مکتوب 1378 چاپ اول ص 65
[11] بغدادی، عبد الله بن فتح الله ؛تاریخ الغیاثی بغداد ،نشر اسد 1975 ص 260
[12] همان ص265
[13] حسن زاده ،اسماعیل ؛پیشین ،ص 30
[14] تاکستن و دیگران ؛تیموریان، ترجمه و تدوین یعقوب آژند تهران، مولی 1384 چاپ اول ص 31-32
[15] شوشتری ،قاضی نورالله ؛پیشین ص369
[16] همان
[17] همان ص370
[18] همان ص30-31بنقل از احسن التواریخ ج 1ص248-249
[19] ازعلمای ومراجع بزرگ شیعی ساکن حله متوفای 841هجری .،احمدبن فحدحلی، عدة الداعی ، "آئین بندگی وستایش " ترجمه حسین غفاری، قم بنیاد معارف اسلامی 1374ص11-12-13
[20] شوشتری ،قاضی نورالله ؛پیشین ج 2 ص 370
[21] همان جلد 1ص580
[22] همان ج 2ص368
[23] بغدادی، عبدالله بن فتح الله ؛پیشن ص264
[24] همان
[25] همان ص276-277
[26] شوشتری ،قاضی نورالله ؛پیشین ج 2 ص 370
[27] بغدادی ،عبدالله بن فتح الله ؛ پیشن ص227
[28] همان ص 227-228 مولف از زمان تاسیس بغداد تا این زمان نام حاکمان این شهر و محل دفن آنها را در جدولی خاص بیان کرده است .
مطالب مرتبط
X Share
نظر شما
به روایت مذهبی ها
نظرسنجی
با اصلاحات بنیادین سیاسی موافقید؟
آخرین اخبار
چشم انداز
پربازدیدترین
خبری-تحلیلی
پنجره
اخلاق و عرفان
سیره علی بن ابیطالب(ع)
سیره رسول الله(ص)
تاریخ صدر اسلام
تاریخ معاصر
زمین
سلامت و تغذیه
نماز و احکام
کتاب و ادبیات
نظامی
کمپر و ون لایف
شیطان و گناهان
روشنفکری دینی
مرگ
آخرالزمان