تفاوت مهم بین مذهب عرفا و مذهب فلاسفه و متکلمان این است که نزد عارف ایجاد و اعدام واقعی در بین نیست بلکه در واقع آنچه در عالم جریان دارد (اظهار) و (اخفا) است.
بدین جهت که (ایجاد) و به وجود آمدن شیءازشیء دیگر فرع بر قول به تباین وجودی یا تشکیک وجودی است در حالی که با توجه به وحدت شخصی وجود ایجاد بدان معنا زمینه ای ندارد همچنین (اعدام_جمع عدم) نیز معنایی ندارد چرا که در عالم تنها وجود؛وجودِ حق است که واجب بالذات است و عروض عدم نیز براو محال است و مستلزم جمع بین نقیضین میباشد. درنتیجه آنچه که ما ایجادواعدام اشیاء میدانیم در واقع (ظهور) و (خروج) آنها از سیطرهی اسم باطن و غیب حق تعالی و مخزن غیب الهی میباشد، چنانکه تعبیر قرآن کریم:
(رجوع) (اِنَّاللهِ وَاِنَّا اِلَیهِ رَاجِعُون)۱
ونیز
(اذهاب) (کُلُ اِلَینَا رَاجِعُونَ)۲
است نه (اعدام)
به تعبیر مولوی:
صورت از بی صورتی آمد برون
باز شد کانا الیه راجعون
ابن عربی در کتاب فتوحات مکیّه چنین آورده:
(از آنجا که ازصفات حق تعالی (اذهاب) است نه اعدام چنان که فرمود: اگر خداوند بخواهد ای مردم شما را میبرد و دیگران را میآورد و نفرمود شما را معدوم میکند از این رو استعمال اعدام در این مورد صحیح نیست چرا که آنچه متصف به وجود است، تنها حق تعالی است که در اعیان مظاهر، ظاهر شده و اصلاً عدم به آن ملحق نمیشود ،چراکه اوست که به شیء، در آن حین که اراده ایجادش میکند (کن) (باش) میگوید پس موجود می شود)۳/
خلاصه به لسان قرآن و عرفان بساط خلقت و جهات به واسطه یک (امر) گسترده شده و به یک (تشر) برچیده میشود.
چنانکه تعبیر دیگری که در عرفان از اذهاب شده (نهی) است که عبارت است از:
انقهار کثرت در وحدت در نهایت امر (قیامت کبری) که (وَعَنَتِ الوُجُوهُ لِلحَیِّ القَیُّومِ)۴/و در قبال آن امر ظهور وحدت است در کثرات درابتدای امر (۵) که (وَمااَمرُنا اِلّا واحِدَه)۶/
منابع:
۱_سوره بقره_آیه۱۵۶
۲_سوره انبیاء_آیه۹۳
۳_فتوحات مکیه ج۱۰ص۴۹۰
۴_سوره طه_ آیه۱۱۱
۵_ابن ترکه،تمهیدالقواعد،ص۱۷۶وتقریرات تمهیدالقواعد
۶_سوره قمر_آیه۵۴
کانال تحلیلی وپژوهشی اشراق