در سرایِ سعادتِ سعدی

دو اثر مشهور سعدی، یکی بوستان است و دیگری گلستان.

این دو اثر که در شمارِ شاهکارهای ادب فارسی است چنان مقرون به کمالِ زیبایی و بلاغت و فصاحت است که همواره سرمشق فارسی زبانان در سخنوری و نویسندگی بوده است. علاوه بر این دو اثر، غزلهای سعدی نیز شهره آفاق است و زمزمه زبان عاشقان و دوستداران شعر فارسی. از قصاید سعدی هم نباید غافل بود که سرشار از ژرف نگری، روشن بینی و درس حکمت و زندگی است؛ با بیانی سخت بلیغ و اثرگذار، به دور از گرانجانی و ملالی که خصلت غالب هرگونه سخن پندآمیز و اندرزوار و موعظه گون است.

سعدی، هم در نثر سرآمد است و هم در عرصه شعر و کلام موزون. و این یکی از ویژگی هایی است که او را از دیگر سخنوران بزرگ ادبیات ایران چون خیام و فردوسی و سنایی و خاقانی و عطار و نظامی و مولوی و حافظ متمایز می کند. چه تمام این سخنوران، به استثنای عطار و مولوی، نامشان با شاعری گره خورده و در نثر فارسی که عرصه مناسب تری برای ظهور خردورزی و عقلانیت است، اثری نیافریده اند.

"تذکره الاولیاء"عطار نیشابوری و "فیه مافیه" مولوی هم، که هر دو به نثر است با وجود ارزش های ادبی و عرفانی، با شاهکاری چون کتاب گلستان، خاصه به لحاظ واقع بینی، تنوع مضامین، گستره فکر و اندیشه و همچنین وسعت چشم انداز که در این کتاب به روشنی مشهود است، قابل مقایسه نیستند.

اگر بخواهیم این دو شاهکار سعدی، یعنی بوستان و گلستان را به لحاظ شکل و محتوا با یکدیگر مقایسه کنیم باید بگوییم که بوستان به نظم است در قالب شعری مثنوی که در سال ۶۵۵ ه.ق در ده باب سروده شده، در حالی که گلستان به نثر است؛ نثری مسجع و آهنگین که در هشت باب در سال ۶۵۶ ه. ق، از ذهن و ضمیر چالاک و خلاق و جوشان و جست و جوگر سعدی به سلک سخن درآمده است.

به تعداد بابهای گلستان و بوستان اشاره شد، جا دارد از قول استاد جلال خالقی مطلق یادآور شویم که "اگرچه سعدی گلستان را به هشت باب و بوستان را به ده باب تقسیم کرده است، ولی بیشتر حکایات این دو کتاب را می توان زیر سه عنوان کلی دسته بندی کرد: یکی حکایاتی که در خویشتن شناسی و تهذیب اخلاق فردی نگارش یافته اند. دوم دسته ای که موضوع آنها تدبیر منزل و به ویژه تعیین وظیفه اعضای خانواده نسبت به یکدیگر است. و سوم آنهایی که درباره سیاست مُدُن، چه شیوه برخورد افراد جامعه با یکدیگر و چه آیین کشورداری و وظیفه دستگاه دولت (فرمانروایان و کارگزاران او) نسبت به کشور و مردم نوشته شده اند." ( تو را که دست بلرزد گهر چه دانی سُفت! اهمیت نیروی جنسی در زندگی زناشویی از دید سعدی، مقاله جلال خالقی مطلق، نشریه ایران شناسی، ۱۳۷۲، شماره ۱۷).

در مقام مقایسه این دو اثر به لحاظ درون مایه و محتوا هم در یک نگاه کلان می توانیم بگوییم که سعدی در گلستان، جهان و مردم جهان را، تا آنجا که خود دیده و دریافته، همان گونه که هستند با تمام زشتی ها و زیبایی ها، نیکی ها و بدی ها، فضیلتها و رذیلتهایی که اساسا در نهاد بشر است، با قلمی که به اعجاز پهلو می زند، در قالب حکایت هایی که هر یک به داستانک می ماند، توصیف کرده است.

به عبارت دیگر، گلستان جهان واقعیت های سعدی است. وجه غالب نگاه در گلستان، رئالیستی است. حال آنکه در بوستان، نگاه ایدئالیستی غلبه دارد. استاد غلامحسین یوسفی، که این دو اثر سعدی به همت او، به نیکوترین وجهی، تصحیح و چاپ شده است، بوستان را جهان مطلوب یا مدینه فاضله سعدی می داند. یعنی جهان آنچنان که سعدی دوست دارد باشد نه جهان آن چنان که هست.

مطابق گفته ایشان "پسندها و آرزوهای سعدی در بوستان بیش از دیگر آثار او جلوه گر است. به عبارت دیگر، سعدی مدینه فاضله ای را که می جسته در بوستان تصویر کرده است. در این کتاب پرمغز از دنیای واقعی_ که آگنده است از زشتی و زیبایی، تاریکی و روشنی، و بیشتر تباهی و شقاوت_ کمتر سخن می رود بلکه جهان بوستان همه نیکی است و پاکی و دادگری و انسانیت یعنی عالم چنان که باید باشد، و به قول مولوی "شربت اندر شربت است."

هرگاه از سختیها و آلام دنیا آزرده خاطر می شویم سیر در بوستان لطفی دیگر دارد. به ما کمال مطلوبی عرضه می کند. همتمان را برمی انگیزد که در لجه دنیای فرودین دست و پا نزنیم و بال بگشاییم به سوی آسمان صاف و روشن سعادت و وارستگی. شگفت اینکه در بوستان در عین تعالی و پرگشایی انسان به سوی "فردوس برین"، آدم از این "دیر خراب آباد" غافل نیست. یعنی جهان آرزو و امید، زمین و جهان عینی و محسوس را از یاد نمی برد بلکه به ما خاطرنشان می کند که بهتر ساختن دنیا _به قول کامو_ در توان ماست." (بخش آغازین پیشگفتار خواندنیِ استاد یوسفی بر بوستان سعدی، چاپ خوارزمی).

ایرج رضایی

مطالب مرتبط

Stumble Upon Delicious

Cloob Digg

نظر شما

به روایت مذهبی ها

آخرین اخبار


	بله

	خیر