سیل‌روی‌های هولناک در بیرجند

در روزهای جاری سیلاب های بزرگ در بسی از جاهای ایران به شمار زیادی از هم میهنان زیان های مالی و جانی فراوان زده است.

به این مناسبت نوشتاری را بدین جا می آورم که پیش تر در باره جریان دو سیل بسیار بزرگ نوشته بودم که در سده گذشته به شهر بیرجند زد:

سال ۱۳۰۳ از اواخر آذر تا اوایل دی ماه باران‌های سیل‌آسا در بیرجند بارید. باران بند نمی آمد، و پس از چندین روز که بند آمد هم سیل بزرگی به راه افتاد که تا ده روز بند نمی‌آمد. بارندگی و سیل آن سال به‌قدری مهیب بود که در سال‌های بعد هم از آن سال به اسم «سال اُو رودی» (آب رودی) یاد می‌کردند.

پیش از آنکه سیل به بیرجند بزند از سربیشه خبر فرستاده بودند که سیل از بلندی‌های شرق سرخانه گرفته و همین روزهاست که به بیرجند برسد. اما به این خبر اعتنایی نشد. سال‌ها بود که در سرتاسر منطقه نم به زمین نیامده بود و کسی خبر سیل را باور نمی‌کرد.

یکی از شاعران بیرجندی، به نام «خیام» در همان اوان شعری سروده بود. او در سروده خودش پیش‌بینی کرده بود که جریان سیل مهیب و زیانباری در همان برهه به بیرجند خواهد زد. سوای او، مردی به اسم کربلایی کریم هم در آن سال‌ها در بیرجند می‌زیست که درباره رخدادهای آینده اظهارنظر می‌کرد. او هم خبری از وقوع سیلی سهمگین داده بود. اما کسی پیدا نشد که به شعر خیام یا به پیش‌بینی کل کریم توجهی کند.

در آن سال وقتی از اواخر آذر ماه باران باریدن گرفت مردم خوشوقت شدند. اما بعد چون دیدند که باران قصد ندارد بند آید کم‌کم نگران شدند. از روز سوم و چهارم به بعد دیگر سخن از تکرار توفان نوح در میان مردم بود. باران بند نمی‌آمد. بر زبان مردم افتاده بود که مگر آسمان پاره شده است!

چندین شبانه‌روز بعد که باران بند آمد تازه سیلاب مهیبی به راه افتاد. سیل هم چندین روز آمد و آمد. خیابان رود که در کناره بازار بزرگ شهر بود مسیر سیل بود. بازار نابود شد. سیل مال و دارایی بسی از بازاریان را برد. رسم بود که تاقه‌های بارها، از اجناس داخلی تا وارداتی، را در میان رود پیاده می کردند تا به تدریج در دکانها جا دهند. آن همه را آب برد. شماری از مردم زیانهای بی‌حد و حساب دیدند.

سید محمد تدین، نماینده وقت بیرجند در مجلس شورای ملی در جلسه 11 برج جدی/ دی ماه ۱۳۰۳ مجلس نطقی کرد و از دولت و نمایندگان خواست تا به داد مردم سیلزده بیرجند برسند.

خبری که تدین داد آن بود که در بیرجند قریب سیصد باب دکان و منزل به کلی منهدم شده است. قنوات زیادی به کلی معدوم شده و ده هزار نفر از سکنه بیرجند و قاینات بی خان و مان شده اند. در شهر قاین هم قریب ششصد باب خانه به کلی از بین رفته است.

سال‌ها پس از آن واقعه در دوره محمد رضاشاه، در اوایل اردیبهشت سال ۱۳۴۱ هم باز سیل بسیار بزرگی در رود بیرجند آمد و زبان‌های سهمگین به بازار و زندگی بیشتر مردم بازار و ساکنان پیرامون خیابان رود زد.

از آن پس، مسیر رود عوض شد. آبراهه ای برای سیل در جانب شمالی شهر باز کردند. خاکبرداری زیادی شد و خاک ها را به درون خیابان رود ریختند تا مجرای قدیم پر شد و آبراهه جدید شکل گرفت.

جریان آب رود به مسیر دیگری افتاد که از شمال خیرآباد می‌گذشت و محله خیرآباد را از محله شِکَرُو سوا می‌کرد. هنوز هم آن آبراهه در همان مسیر قرار دارد و به رود کفترخو معروف است. اگر چند سال‌هاست که آبی به خود ندیده است.

محمود‌ فاضلی‌بیرجندی

یازده امرداد ۱۴۰۱

کانال دژنپشت

مطالب مرتبط