آزار سگان در آیینۀ امثال و حکم فارسی

امثال و حکم فارسی اسنادی معتبر برای بازتاب برخی رفتارهای بد با حیوانات است.

فهرستی از اقسام آزار سگ را از امثال و حکم علامه دهخدا و فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، دکتر ذوالفقاری استخراج کرده‌ام. این مثل‌ها در مناطق مختلف ایران و افغانستان و تاجیکستان رواج داشته است؛ فهرست اجمالی کتاب آزار سگان در این مرز و بوم تواند بود؛ از بریدن گوش سگ و توله سگ، تا اخته کردن، بریدن دم، تا سیلی زدن و گرسنه نگاه داشتن تا سوزن خوراندن و برندگی تیغ را به سگ آزمودن تا تیغ در سگان نهادن و سگ‌کشی کردن.

۱. «سگ خویش را گرسنه دار تا از دنبال تو آید» (چندین مثل در این موضوع نک: امثال و حکم، ج۱، ص ۸۴؛ ج۲، ص۹۸۱؛ فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، ج۱، ص۱۱۹۸ و ۱۲۰۰).

۲. «سگ داند و کفشگر که در همیان چیست» (امثال و حکم، ج۲، ص ۹۸۴؛ فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، ج۱، ص۱۱۹۸).

۳. «که سگ را نمایند ادب پیش یوز» (امثال و حکم، ج۲، ص۹۸۴؛ فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، ج۱، ص۱۲۰۰).

۴. «سگ سیلی می‌خورد گربه تپانچه» (امثال و حکم، ج۲، ص۹۸۵).

۵. «سگ می‌زند» نظیر مگس می‌پراند، خیابان گز می‌کند (همان، ج۲، ص۹۸۶).

۶. «سگ برای اینکه چالاک شود دمش را می‌برند» (فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، ج۱، ص۱۱۹۵).

۷. «سگ اخته می‌کند» و «سگ اخته می‌کند به یک شاهی» (همان، ج۱، ص۱۱۹۳).

۸. «سگ از آدم گوش‌بر می ترسد» (همان).

۹. «سگ از کسی گوشش را در تولگی بریده می‌ترسد» (همان، ج۱، ص ۱۱۹۴).

۱۰. «سگ به دستش نمی‌توان داد (نمی‌سپارند) که اخته کند» (همان، ج۱، ص ۱۱۹۶ و ۱۱۹۹).

۱۱. «سگ به طمع خمیر سوزن را می‌خورد» (همان). این مثل لری است و اشاره دارد به رسم ناجوانمردانه سوزن خوراندن به سگان. در شعر سنایی و عطار و دیگران به این رسم اشاره شده است. یعنی از خراسان تا لرستان در نان و خمیر سوزن می‌ریختند تا سگ بخورد و با زجر بمیرد.

۱۲. «سگ تا گوش و دمش را نبری با صاحبش نمی‌رود» (همان، ج۱، ص ۱۱۹۷).

۱۳. «سگ را بزن که صاحبش بترسد» (همان، ج۱، ص ۱۱۹۹).

۱۴. «سگ را چو اجل رسد خورد نان شبان» (همان، ج۱، ص ۱۲۰۰).

۱۵. «سگ را باید سر لاشه بکشند»(همان، ج۱، ص ۱۱۹۹ و ۱۲۰۰).

۱۶. «سگ را می‌زند که شیر هوای کار خودش را داشته باشد» (همان، ج۱، ص ۱۲۰۰).

۱۷. «اجل سگ که برسد به مسجد خرابی می‌کند» (همان، ج۱، ص ۲۶۰).

۱۸. «سگ‌کش کرده‌اند» (همان، ج۱، ص ۱۲۰۲).

۱۹. «سگی که گوشش بریده شود درنده‌ تر (هارتر) می‌شود» (همان، ج۱، ص ۱۲۰۸).

پانوشت:

۱. امثال و حکم، علی اکبر دهخدا، تهران، امیرکبیر، چاپ نهم، ۱۳۷۶.

۲. فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، حسن ذوالفقاری، تهران، انتشارات معین، ۱۳۸۸.

میلاد عظیمی