کوهِ استخر یکی از سه گنبدِ مشهور فارس بهشمار میرود، که پیشینهای بس کهن دارند.
دو کوهِ دیگر به نامهایِ (کوهِ شکسته و کوه اشکنوان) چونان دو گنبد مجزا دردوسویِ کوه استخر واقع شده اند.
هر سه کوه دارایِ قلعه و برج و بارو هستند و در بسیاری از کتابهای کهن از آنها یاد شده است.
در کتاب فارسنامه بنای قلعه استخر به جمشید نسبت داده شده است و میگوید:
« در جهان هیچ قلعه قدیمتر از این قلعه نیست»
در کتاب آثار عجم درباره قلعه استخر آمده است :
« در متانتش این بس است که کسی را دسترس بر فراز آن نیست مگر اشخاصی که کمررو هستند و اگر هم کسی برآن آمده باشد البته دست از جان شسته...»
بر فراز این کوه کهنسال درخت سروی است که مرحوم دکتر علی سامی در کتاب تمدن ساسانی درباره این سرو چنین نگاشته است :
« بر فراز قلعه سرو کهنسال که در حدود ۱۰ متر ارتفاع دارد دیده میشود ، این درخت یکی از سروهایِ کهن روزگار است که چندین قرن را پشت سر گذاشته و در ۱۲۵ سال پیش که فلاندن آن را دیده و به تصویر کشیده به همین قطر و ارتفاع بوده».
IranAncient