فاتحه عقل و دین یکجا خوانده شده است اگر ...!

اجلاسیه اساتید حوزه علمیه قم که به همت دوستان "نشست دوره ای اساتید" برقرار میشود دارای مزایایی است که به جهت بیماری کرونا دوسال تعطیل بود. شب گذشته ۱۱ خرداد بار دیگر اساتید گرد هم آمدند.

محورِ آن سخنرانی استاد بزرگوار حضرت آیت الله جوادی آملی بود و آن "محور" یک نقطه عطف در برداشت و آن این جمله حضرت استاد بود: "عقل باید در حوزه سخن اول را بگوید."

در توضیح فرمودند: "حوزه باید بداند سرّ اینکه در جنگهای صلیبی دین از زبان مردم گرفته شد و نماز و روزه رخت بربست ؛ گلوله بود.اما با گلوله نتوانستند دین و فکر را از مردم بگیرند ولی با قلم فلاسفه مادی فکر ؛ از جانِ مردم ، و اسلام ؛ از عقل مردم گرفته شد! عقل باید در حوزه سخن اول را بگوید."

سخن در حاشیه کلام حضرت استاد در اینجاست:

اگر عقل از حوزه علمیه گرفته شود باید دید جای او چه خواهد نشست؟

نقطه مقابل عقل؛ "جهالت" است. واضح است که "عقل" در بخش عقل نظری؛ قدرت استدلال بر دریافت های درست و واقعی است. و این مهم برای حوزه‌های علمیه ضروری است و راه آن تقویت نهادهای فکری حوزه در تئوری پردازی های منطقی و استدلالی است.

اما این معنای از عقلانیت ؛ نفی کننده "رفتارهای غیرعقلانی" نیست. چرا که در بخش "رفتاری" که "عقل عملی" عُهددار آن است باید اطاق فرماندهیِ فکریِ جامعه ، یعنی ؛ حوزه و دانشگاه از هرگونه اندیشه و انگیره ی "ضدعقلانیت" که به آن "جهالت" گویند ، دور باشد.

جهالت؛ غیر از بی سوادی است ، ممکن یک حوزوی و یادانشگاهی باسواد باشد ولی جاهل هم باشد. در مقابل جهل؛ علم نیست که با هم‌جمع نشود، بلکه نقطه مقابل عقل؛ جهل است. جهل یعنی؛ پرستشِ قدرت و ثروت!

جهل یعنی؛ تبلیغاتِ فریبکارانه!

جهل یعنی ؛ شخص پرستی و رهسپار کردنِ تمام تعصبات، احساسات بسوی او!

جهل یعنی؛ عوام زدگی، معیار گرفتنِ خرافات!

جهل یعنی؛ استبداد زدگی و قبول استبداد و ترویج استبداد و تئوریزه کردن استبداد با توجیه های دینی!

تمام‌ این موارد نام برده شده و مشابه آن ؛ نمونه هایی از رفتارجاهلانه است که می‌تواند با "قلم" تئوریزه شود و همان بلایی که به سر جوامع غربی بعد از جنگ های صلیبی در آورد را بر سر هر جامعه دینی در آورد.

مهم این است؛ در حوزه و دانشگاه باید حرف اول را عقل بزند . اگر عقل به حرف آید ؛ جهالت را رسوا می‌کند و چیزی از زشتی‌های جهالت که نام برده شد دیده نخواهد شد.

اما به واقع باید ترسید از روزی که "جهالت" با همه زشتی هایش ، آراسته شود و در اطاق فکر و قلمِ جامعه -یعنی ؛ در حوزه و دانشگاه- نفوذ کند و بجای عقل بنشیند ، آن روز فاتحه عقل و دین یکجا خوانده شده! آن روز مباد!

هادی سروش

برچسب ها: عقل و دین ، استبداد زدگی ، عوام زدگی ، هادی سروش