اساس این طرح این بود که چون بانک در گردش اقتصادی کشور بسیار حساس و حیاتی است و در وابستگی مالی کشور به خارج نقش اساسی دارد.
نحوه اداره کردن آن هم با بهره و ربا است. پس باید در اختیار دولت باشد. چراکه اگر برای بهره و رباست پس باید در اختیار دولت باشد. چراکه اگر برای بهره و ربا بتوان توجیهی پیدا کرد، تنها اگر در دست دولت اسلامی باشد توجیه دارد. چون دولت یکسری هزینههای خدماتی برای جامعه انجام میدهد، پس میتوان از این طریق این بهره را توجیه کرد.
برایناساس گفتند بانکها ملی شود. این قانون از طرف دولت آقای بازرگان ارائه شد و در دولت ایشان کسانی مثل معینفر، کتیرایی، طاهری و دکتر اسلامی که وزیر پست و تلگراف بود، طرفدار آن طرح بودند.
کسانی مثل رئیس بانک مرکزی آن زمان دکتر مولوی که آدم باسواد و فهمیدهای بود و خود مهندس بازرگان مخالف آن بودند. آنها میگفتند اول شما مدیریت بانکها و مالکیت آنها را دولتی کنید و بگذارید یک دولت بگذرد و بانکها تسویهحساب شوند، سپس این کار را انجام دهید. البته این حرف آنها درست بود و ما آن زمان اشتباه میکردیم و متوجه عمق اشتباهات خود نبودیم. بنیصدر هم از ملی شدن بانکها خیلی حمایت میکرد و وقتی دولت موقت این طرح را ارائه داد بنیصدر یکسری مدارک آورد که قبل از دولت من این حرف را زدهام. در هر صورت این افتخار چه نصیب دولت موقت باشد و چه بنیصدر کار درستی نبود.
یک سال بعد از ملی شدن بانکها، مجمع عمومی بانکها تشکیل شد که در این مجمع چند وزیر حضور داشتند. من هم بهعنوان رئیس سازمان برنامه و وزیر مشاور در آن جلسه بودم. گزارشی از حسابرسی تمام بانکها در آن زمان ارائه دادند. دو سه تا از این بانکها ورشکسته بودند. یعنی دولت به سبب ورشکستگی یا میتوانست اینها را جمع کند ، یا ضبطشان کند و نیازی به ملی کردن آنها نبود. اما وقتی ملی شدند بدهیهای آن بانکها به گردن دولت افتاد.
در آن گزارش آمده بود که در همان سال اول، دولت باید ۱۳ میلیارد تومان زیان بانکها را تحمل کند. چون برخی بانکها ورشکسته بودند و با سپردههای مردم کار میکردند. اما آنها از این سپردهها بذل و بخشش کرده بودند. خودشان یک سرمایه اولیه داشتند که یکدهم یا یکپنجاهم این سپردهها هم نبود و اگر تمام سرمایه بانکها هم داده میشد، نمیتوانستند زیان این بدهیها را تحمل کنند.
اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی/ بهمن احمدی امویی/ چاپ اول، ١۴٠٠/ ۵٣۶ ص/ ١۶٠٠٠٠ تومان/ بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه