کد خبر: ۲۸۱۲۸

تاریخ انتشار: ۱۴ آبان ۱۴۰۰ - ۱۵:۲۱-05 November 2021

سعدی و شیوهٔ معلمی‌اش

مدتی‌ست برای کودکان بوستان و گلستان می‌خوانم و پرسش‌های جذاب و غافلگیرکنندهٔ بچه‌ها موجب شده ناگزیر به نکاتی توجه کنم که پیش از این چندان در چشمم نیامده بود.

مهمتر از همه این که اگر چه سعدی انسانی خداباور است و از دریچهٔ شرع به هستی می‌نگرد، نیک آگاه است با وعدهٔ بهشت و پُرگفتن از دین و ایمان و عمل صالح و فلان و چنان نمی‌توان گریبان همهٔ مردم را گرفت و کشان‌کشان به مینو برد.

پس این معلم کاردیدهٔ با وضیع‌ و شریف‌‌‌ نشستهٔ بسیار سفرکردهٔ تلخ‌وترش‌ چشیده برای تربیت سرکِش‌ها و بدقلق‌های کلاسش، نه تنها از هنر سخنوری و فن شاعری به غایت بهره برده که به سحر کلام خود هم اکتفا نکرده است. او در کاروبار معلمی‌اش به اصل دیگری هم توجه داشته که مو لای درزش نمی‌رود و پیروجوان و خردوکلان در پی‌اش هستند؛ سود و منفعت!

اگرچه خُلق و راستی و درستی و بی‌آزاری، نزد سعدی خوبیِ ذاتی دارند؛ او برای تربیت جامعهٔ اخلاقی در پیٍ ساختن جامعه‌‌ای عقلانی است چرا که عقل و اخلاق مرزهای مشترک دارند، بسیار بار به هم می‌رسند و با هم می‌آمیزند. او در این راه گام به گام با حساب‌کتاب و دودوتا‌ چهارتا، نشان می‌دهد چگونه آدمیزاد منفعتش در مهربانی و تواضع و نیکی و بخشش و بزرگواری است، و ضررش در دروغ‌ودغل و بدرَگی و خشم و بی‌شرمی و مردم‌آزاری.

سعدی می‌گوید بنوشان و نوش کن. بخشنده باش نه برای این که چند خشت به خانهٔ اخروی‌ات اضافه کنی، برای این که:

هرکه نانش نخورند، نامش نبَرند.

می‌گوید خبرکش و دوبهم‌زن و نمّام نباش. نه به این دلیل که اسفل‌السافلین و سیخ آتشین در انتظارت است؛ برای این:

سخن میان دو دشمن چنان گوی که گر دوست گردند شرم‌زده نشوی.

وای بسا:

کنند این و آن خوش دگرباره دل

وی اندر میان کوربخت و خجل!

می‌گوید اگر دستت می‌رسد نیکی کن چرا که:

هر که در حال توانایی نکویی نکند، در وقت ناتوانی سختی بیند.

یکی تخم در خاک از آن می‌نهد

که روز فرومایگی بر دهد

می‌گوید اگر در مصاف با دشمن کسی را به اسیری گرفتی او را نکش:

چو سالاری از دشمن افتد به چنگ

به کشتن‌دَرَش کرد باید درنگ

که افتد کز این نیمه هم سروری

بماند گرفتار در چَنبَری

و اگر بکشی؛ می‌کشند!

آقای معلم هرگز مسیح‌وار نمی‌گوید اگر ناسزایت گفتند و سیلی‌ زدند صورتت را پیش ببر که لطف کنند و یکی هم بخوابانند آن طرف، که اگر چنین بود چه بسا عده‌ای زیر لب می‌گفتند برو عمو! و درجا کتاب را رها می‌کردند. نظر سعدی:

بگفتا نیک‌مردی کن نه چندان

که گردد خیره گرگ تیزدندان

او می‌گوید اگر خصم تو نادان و مست و دهن‌پاره است که باید دریغت بیاید از کام و دندان خویش و با سربه‌سر گذاشتن با کهتر از خود، آب و شأن و هیبتت را بر باد نکنی؛

محال است اگر تیغ بر سر خورم

که دندان به پای سگ اندربرم

و اگر قوی‌تر از توست:

چون نداری ناخن درّنده تیز

با ددان آن به که کم گیری ستیز

باش تا دستش ببندد روزگار

پس به کام دوستان مغزش برآر

و البته پند می‌دهد:

چو شمشیر پیکار برداشتی

نگه‌دار پنهان‌ ره آشتی

که لشکرشِکوفان مغفرشکاف

نهان صلح جستند و پیدا مصاف

اگر خَفیه ده دل به‌دست آوری

از آن به که صد ره شبیخون بری

همچنین توصیه می‌کند به سرپایین انداختن و کم‌آزاری، نه فقط برای اینکه آدم خوبی باشی؛ برای آسودگی و در امان ماندن، چرا که اگر ارّه بدهی لاجرم تیشه خواهی گرفت:

چو دشنام گویی دعا نشنوی

به‌جز کِشتهٔ خويشتن نَدرَوی

چو همواره گویی که مردم خَرند

مبر ظَن که نامت چو مردم بَرند

و خلاصه:

نخواهی که باشی چو دف روی ریش

چو چنگ، ای برادر سر انداز پیش

می‌گوید اگر آقازاده هم هستی، بی‌هنر و مفت‌خور نباش چرا که:

«مُلک و دولتِ دنیا اعتماد را نشاید... اما هنر چشمهٔ زاینده است، و دولت پاینده. وگر هنرمند از دولت بیفتد غم نباشد که هنر در نفس خود دولت است.

و حکایت می‌آورد که:

وقتی افتاد فتنه‌ای در شام

هر کس از گوشه‌ای فرا رفتند

روستازادگان دانشمند

به وزیریِ پادشا رفتند

پسران وزیر ناقص‌عقل

به گدایی به روستا رفتند

و می‌گوید اگر خواستی شاه و شاخ بشوی باسواد و دانا شو نه برای این که غصب کردن جای افراد لایق‌تر از خود معصیت دارد، برای این که خرابکاری می‌کنی و مضحکه و مایهٔ عبرت می‌شوی:

موجب آن که بر دست و زبان ایشان هر چه رفته شود هر آینه به افواه بگویند.

اگر یک بذله گوید پادشاهی

از اقلیمی به اقلیمی رسانند

عاطفه طیّه

مطالب مرتبط

Stumble Upon Delicious

Cloob Digg

نظر شما

به روایت مذهبی ها

آخرین اخبار


	روسیه

	اوکراین