شفق قطبی یکی از پدیدههای جوی کرهٔ زمین است که با ظهور نورهای رنگین و متحرک در آسمان همراه میشود. این پدیده معمولا در نزدیکی قطب شمال و جنوب و براثر برخورد ذرات باردار باد خورشیدی با مولکولهای موجود درجو کره زمین به وجود میآید.

عصراسلام: آئورورا نام الهه سپیده دم در روم باستان است. رومیان باستان اعتقاد داشتند که این الهه با اعلام طلوع آفتاب از شرق به غرب سفر می کرد و هر روز این کار را تکرار می کرد. شاعران روم باستان هم با استعاره از اسم آئورورا برای اشاره به طلوع آفتاب استفاده می کردند و در واقع هر اتفاقی که منجر به تغییر رنگ در آسمان می شد به این نام شناخته می شد. گالیله در سال ۱۶۱۹ با الهام از نام این الهه رومی نام آئورورا یا شفق قطبی را بر روی این پدیده طبیعی گذاشت.
داستان جالب درباره آئورورا این است که او به شدت عاشق تیتون (تیتونوس) شده بود و برای رسیدن به او از زئوس طلب زندگی بی پایان کرده بود. زئوس هم آرزوی او را برآورده کرد. منتها مشکل داستان این بود که این آرزو را برای تیتون نکرده بود به به مرور زمان تیتون تبدیل به یک مرد پیر و نحیف شد و در نهایت آئورورا مجبور شد آن را به یک جیرجیرک تبدیل کند.
دلیل به وجود آمدن شفق قطبی زمان درازی به کلی پوشیده مانده بود و قرنها بود که در مورد این پدیده خیالپردازی می شد.اسکیموهای ساکن در مناطق مختلف افسانههای جالبی در مورد سپیده قطبی داشتند.
گروهی معتقد بودند روح انسانهای خوب پس از مرگ به منطقهای از آسمان میرود که شفق قطبی در آن وجود دارد؛ جایی که پر از نور و شادی است، از سرما و کولاک خبری نیست و شکار حیوانات در آن منطقه بسیار آسان است!
گروهی دیگر اعتقاد داشتند شفق نتیجه توپبازی ارواح انسانها در آسمان با جمجمه شیرماهی است و جریانهای نور نشان دهنده کشمکش ارواح است!
سرخپوستان کانادای شرقی و جنوب آلاسکا هم شفق قطبی را ارواح رقصان انسانها در آسمان میدانستند.در این میان گروهی از سرخپوستان شفق را نشانه جنگ و طاعون میدانستند و عدهای در میان اسکیموها برای دفاع از خود در برابر شفق باخود چاقو حمل میکردند.
رقص ارواح نامی است که مردم کانادایی روی این پدیده طبیعی قرار دادهاند. البته نور قطب شمال منحصر به قطب شمال نبوده و با نزدیک شدن به قطب جنوب نیز احتمال بروز آن وجود دارد، اما برای تماشای آن لزوما باید به جنوبیترین عرض جغرافیایی بروید. در برخی کشورهای واقع در آمریکایی جنوبی و همچنین استرالیا، در برخی مواقع امکان تماشای شفق قطبی وجود دارد.
شفق قطبی یکی از زیباترین پدیده های جهان است. وقتی که ذرات باردار ساطع شده از سمت خورشید در میدان مغناطیسی کره زمین به دام میافتند، نتیجه، خود را به صورت رقصی از نور نشان خواهد داد. نکته بسیار جذاب درباره شفق قطبی همین رقص نور است، به طوری که ثابت نبوده و تحرک دارد. فعالیتها و طوفانهای خورشیدی که از جنس الکترون، پروتون و یونهای سنگین هستند عامل اصلی ایجاد شفق قطبی میشوند.
شفق قطبی به رنگ آبی، سبز، قرمز، زرد و نارنجی مشاهده میشود و مثل پرده از نورهای طبیعی زیبا در شب با وزش باد به حرکت در می آید. در اثر ترکیب این هالههای نور شما رنگ بنفش را نیز مشاهده خواهید کرد اما بیشترین رنگهایی که برای همه ما آشناست رنگهای سبز و آبی هستند. این پدیده در تمامی سیارات رخ میدهد و مختص سیاره زمین نیست. هر سیارهای که دارای میدان مغناتیسی و اتمسفر باشد شاهد وقوع این پدیده خواهد بود مثل سیارات مشتری و زحل.
ارزیابیهای دقیق دانشمندان نشان داد محل وقوع این پدیده، فاصله بین ۳۰۰ الی ۴۰۰ کیلومتری سطح زمین است. این پدیده به وسیله ذرات بارداری که از خورشید به سمت لایههای پایینی جو سیاره ما سرازیر شدهاند، ایجاد میشود. با در نظر گرفتن دلیل علمی ایجاد شفق قطبی، آنها باید فقط در دو قطب زمین قابل مشاهده باشند. با این حال در عرضهای جغرافیایی میانی نیز شاهد بروز پدیده هستیم.
بهترین مکانها برای تماشای شفق قطبی
۱. فیربنکز – آلاسکا – امریکا (Fairbanks, Alaska, USA)
۲. یوکن کانادا (Yukon – Canada)
۳. ریکاجویک – ایسلند (Reykalvik – Iceland)
۴. ترومسو – نروژ (Tromsø, Norway)
۵. اکسلاتانن – فنلاند (Kakslauttanen, Finland)
۶. مورمانسک – روسیه (Murmansk – Russia)
منابع: طرفداری، بیسان گشت، iniranproject