جنگ ۴۴ روزه قره باغ، منجر به آزادسازی این سرزمین نگردید، تشکیلات جمهوری خودخوانده آرتساخ نه تنها از میان نرفت، بلکه در عمل از ارمنستان برید و به روسیه پیوست و به این ترتیب آرزوی اعمال حاکمیت جمهوری آذربایجان بر قره باغ به سرابی دست نیافتنی تبدیل شده است.
عصراسلام: به جز شوشی هیچ منطقه ای در درون قره باغ به آذربایجان مسترد نشده است. البته ۸ شهرستان اشغالی اطراف قره باغ، اشغالی بودنشان اظهر من الشمس و مورد اعتراف خود ارمنیها نیز بود و استرداد آن ها به آذربایجان را نباید به حساب استرداد قره باغ گذاشت، اما از روز نخست عملیات نظامی در قره باغ، جمعیت هدف ومخاطب این عملیات نه مردم قره باغ بلکه شهروندان جمهوری آذربایجان و نیز آذری های ایران بودند.
عملیات روانی گسترده ای در ذیل شعار یک ملت، دو دولت شکل گرفت تا شهروندان جمهوری آذربایجان تصور نمایند که ترکیه به مثابه ناجی به داد آنان رسیده تا آن ها را از شر اشغالگری ارمنستان در قره باغ آسوده سازد، قره باغ آزاد نشد به تصرف عملی روسیه درآمد و فرض استرداد این سرزمین به جمهوری آذربایجان بسیار مستبعد و دور از ذهن گردیده است. اما افکار عمومی در جمهوری آذربایجان به اشغال بوق چیان جنگ روانی ترکیه درآمده است.
ترکیه در پوشش این عملیات روانی به اقدامات سخت افزاری هم مبادرت ورزیده و با گسیل نیروی نظامی به جمهوری آذربایجان این جمهوری را در عمل اشغال کرده است، بدین ترتیب ترکیه به آرزوی دیرین خود مبنی بر رسیدن به دریای خزر نایل آمده است اما شعر خوانی اردوغان در باکو نشان داد این آخرین خواسته آنها نخواهد بود.
هدف، آشکارا آذربایجان است یعنی همان طور که در رژه نظامی ارتش ترکیه و باکو هم مطرح شد، هدف سبلان و ارگ تبریز است ، میخواهند با تحریک احساسات ترک گرایانه در ایران در وهله نخست افکار عمومی آذربایجان ایران را نیز تسخیر نمایند و در وهله بعدی هم با همان ابزارهایی که در باکو به کار بردند ، در آذربایجان واقعی یعنی در داخل خاک ایران نیز به توسعه طلبی ارضی بپردازند.
این تهدید را باید جدی گرفت و هم در عرصه سیاست خارجی و هم سیاست داخلی راه را بر تحقق امیال توسعه طلبانه این همسایه ماجرا جو بست. در این میان در صورت الحاق عملی جمهوری آذربایجان به ترکیه که به نظر می رسد مقدمات آن در حال فراهم شدن است ، ایران حق دارد شناسایی جمهوری آذربایجان را مسترد نماید.
ما جمهوری آذربایجان را که تا پیش از جنگهای ایران و روس برای همه تاریخ بخشی جدایی ناپذیر از خاک ایران بود را به عنوان کشوری مستقل شناسایی کردیم و اتفاقا در این شناسایی پیشگام هم بودیم ولی اگر جمهوری آذربایجان در عمل نباشد و تبدیل به استانی از ترکیه گردد استمرار این شناسایی و چشم پوشاندن بر حقوق تاریخی ایران بی معنا خواهد بود.
محمدعلی بهمنی قاجار