کد خبر: ۲۱۶۳۱
تاریخ انتشار: ۱۹ آذر ۱۳۹۹ - ۱۱:۳۳-09 December 2020
آمیختن دو حس است در یک کلام به گونه‌ای که از یک حس به جای حس دیگر استفاده شود و این آمیختگی سبب زیبایی سخن گردد.
عصراسلام: مثال: ببین چه می گویم.
توضیح: شما سخن را با حس شنوایی در می یابید اما گوینده از شما می‌خواهد سخن او را ببینید که به این آمیختگی حس‌ها، «حس آمیزی» می‌گویند.
مثال‌های دیگر:
خبر تلخی بود. روشنی را بچشیم. با مزه نوشتن. آوای سبک و لطیف. قیافه بانمک. پند تلخ. نگاه تلخ. چشم شور ...
نقطه اوج حس‌آمیزی در شعر فارسی، اشعار بیدل دهلوی و صائب تبریزی و نیز اشعار سهراب سپهری است.
ولی رمز تأثير و زيبايی حس‌آميزی در چيست؟ چرا جابه‌جايی حس‌ها گاهی دلپذيرتر از صورت طبیعی آن‌هاست؟
يک عامل می‌تواند اين باشد که تعداد صفات در ميان حس های مختلف، متفاوت است و عامل ديگر اين که انسان در مقابل بعضی حواس واکنش عاطفی ويژه ای دارد.
مثلآ صداها فقط چند صفت معدود دارند ؛ يا بلندند يا کوتاه يا زير يا بم و انسان در برابر اين صداها قضاوت‌های شناخته شده‌ای ندارد.
در حالی که در برابر مزه‌ها چنين قضاوت روشنی وجود دارد. شيرينی را همه به طور ملموسی می‌پسندند و تلخی را هيچ کس نمی‌پسندد.
بنابراين وقتی کسی بخواهد خبری را ناپسند جلوه دهد ، در قلمرو حس شنوايی صفت شناخته شده و بارزی پيدا نمی‌کند، اما در قلمرو چشايی چنين صفتی وجود دارد و او به‌ناچار مثلآ می‌گويد:
«خبر تلخ»
و از همين روی است که در بيشتر حس آميزی‌ها گرايش به سوی حواس بينايی ، چشايی ، يا بساوايی است .
دکتر مهری رزمجو
***
واژه‌شناسی حس‌آمیزی- حسامیزی
حس‌آمیزی (Synesthesia) این اصطلاح در ادبیّات انگلیسی به استحالۀ حواس و قیاس حسّی معروف است.
تعریف:
حس‌آمیزی تعبیری‌ست که از برآیند کاربرد کلام در معنای «مجازی» و ترکیب «دو یا گاهی سه حس متفاوت» به دست می‌آید.
شاخصه‌ها:
۱- مبنا و زیرساخت حس‌آمیزی مجاز (استعاره) است.
۲- ترکیبی و ابداعی‌ست.
۳- حواس ترکیب‌شده می‌توانند ظاهری یا باطنی باشند.
حواس ظاهری: بینایی، شنوایی، بویایی، چشایی، بساوایی یا لامسه
حواس باطنی: حس مشترک، خیال، متصرّفه، واهمه و حافظه (می‌توان از حواس باطنی به‌عنوان امور انتزاعی یاد کرد.)
۴- حس‌آمیزی نوعی ادراک عاطفی‌ست.
هر ترکیب حس‌آمیزی‌شده پیش از شکل‌گیری مراحل زیر را طی میکند:
۱. شاعر یا نویسنده به یک پدیده برخورد میکند:
«نجوا»
۲. تأثیر پدیده باعث ایجاد تشابهی ادراکی- عاطفی در ذهن وی میشود:
«نجوای شنیده‌شده مثل آب یا قطرات شبنم نمناک و مرطوب است.»
۳. با همراهی و مجاورت محدوده‌های ادراکی، استعاره‌ای شکل می‌گیرد و یک لفظ دوم از مناسبات کلام استعاری در معنای مجازی به کار گرفته‌می‌شود:
نجوا+ نمناک
۴. حس‌آمیزی پدید می‌آید.
«نجوای نمناک»
ارزشها و تأثیرات هنری حس‌آمیزی:
مناسبات عقلانی را در هم می‌شکند.
زیباست.
با عواطف درگیر میشود.
معنایی متفاوت به ذهن متبادر میکند.
بر موسیقی معنوی کلام می‌افزاید. (بدیع معنوی)
اکنون می‌توان پاسخ مطمئن‌تری به پرسش زیر داد:
- آیا ترکیب‌های «معانی لطیف، عشق سبز، فریب آبی‌رنگ و عقل سرخ» حس‌آمیزی دارند؟
- پاسخ: بله.
س. ابراهیمی
کانال علوم وفنون ادبی
مطالب مرتبط
برچسب ها: حس‌آمیزی چیست؟
، تعریف حس آمیزی
، واژه‌شناسی حس‌آمیزی
، حس‌آمیزی در شعر فارسی
، ادبیات فارسی
، عصراسلام
X Share
نظر شما
به روایت مذهبی ها
نظرسنجی
کرونا چه خواهد شد؟
آخرین اخبار
پربازدیدترین
خبری-تحلیلی
اخلاق و عرفان
سیره علی بن ابیطالب(ع)
سیره رسول الله(ص)
تاریخ صدر اسلام
تاریخ معاصر
زمین
سلامت و تغذیه
نماز و احکام
کتاب و ادبیات
نظامی
کمپر و ون لایف
شیطان و گناهان
روشنفکری دینی
مرگ
آخرالزمان