وزنهای شعر فارسی احساسات و عواطف و مفاهیم متفاوتی را در ذهن و روح خوانندگان خود القا میکنند.
عصراسلام: تعداد رکن ها در هر مصرع، تعداد هجاها در هر رکن ، تعداد هجاهای کوتاه و بلند و نحوه کنار هم قرار گرفتن آن ها، در موسیقیایی شعر نقش به سزایی دارد.
برخی اوزان شعر فارسی حالت ضربی و تند دارند و در ما حالت رقص و طرب ایجاد میکنند در مقابل برخی دیگر ملایم هستند و به ما آرامش میدهند. از این جهت تناسب وزن و محتوای شعر یک ضرورت است.
از این منظر اوزان شعر فارسی را میتوان به صورت زیر دسته بندی کرد:
اوزان نرم و سنگین
اوزان ضربی و تند
وزن حماسی
اوزان برهانی و جدل
اوزان کوتاه و تند
اوزان دلنشین و شیرین
معمولاً با افزایش هجاهای کوتاه، کاهش طول مصرع و هجاها در هر رکن و استفاده از اوزان دوری و متناوب می توان وزن های طرب انگیز و شاد ایجاد کرد. متعاکساً هر چه تعداد هجاهای کوتاه کمتر و طول رکن و مصرع بیشتر باشد شعر حالت سنگین تری به خود میگیرد.
به عنوان یک قاعدهی کلی، استفاده از اوزان دوری و متناوب الارکان در شعر، نوعی حرکت و جنبش ایجاد می کند که باعث می شود شعر ما طرب انگیز و جوششی شود.
از میان اختیارات شاعری، اگر تسکین در آخر مصرع به کار گرفته شود در موسیقیایی شعر تفاوت چندانی بوجود نمی آید اما اگر در میان مصرع به کار رود می تواند موسیقی شعر را از حالت روانی به سنگینی و از شادی و طرب به غمناکی تبدیل کند.
در زیر نگاهی کوتاه به خاصیت برخی اوزان شعر فارسی خواهیم داشت:
"مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن": از اوزانی است متناسب برای حرف زدن و درد دل کردن.
"مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن": این وزن نیز برای درد دل کردن مناسب است. با این تفاوت که این وزن نسبت به وزن قبلی سنگین تر است.
"مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن": این وزن هم از وزن های رایج برای درد دل کردن و حرف زدن است.
"مفاعلین مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن" و "مفاعیلن مفاعیلن فعولن" دلنشین و آرام و متناسب با مضامین عاشقانه و آرام بخش هستند.
"مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن" : جویباری، ملایم و متناسب با مضامین عاشقانه است.
"مفعول مفاعلن فعولن" : کوتاه و تند و با مفاهیم شاد متناسب است.
"فعولن فعولن فعولن فعل " : وزنی است حماسی و متناسب با مضامین میهنی و فخر فروشی.
"فاعلاتن مفاعلن فاعلات" : مناسب با مضامین بزمی و بیان معارف و حقایق و حکمت ها است.
مهدی محمدی
علوم وفنون ادبی