کد خبر: ۱۸۴۸۰
تاریخ انتشار: ۰۸ مرداد ۱۳۹۹ - ۱۷:۲۹-29 July 2020
معنای واژه « تات » به درستی مشخص نیست ، ولی به احتمال زیاد واژه‌ای بوده است که توسط تُرکان به غیرترکان یعنی ایرانیان گفته شده است.
عصراسلام: ۱ - محمود کاشغری، مؤلف : دیوان الغات الترک ، تالیف ۴۶۶ هجری : تُرک بدون ایرانی و کلاه بدون سر نمی‌شود ... سُملَم تت آن ایرانی را گویند که اصلاً ترکی بلد نباشد و همچنین کسی که ترکی را نداند سُملَم خوانده می شود. در این دو عبارت محمود کاشغری « تات و تَت » را به معنی ایرانی ترجمه کرده است .
۲ - در ترانه ی معروفی که در میان کودکان خردسال آذربایجان معمول است ، تات به معنی مرد آبادی نشین و زراعت پیشه ای استعمال شده است . « گوموشی ویردیم تاتا – تات منه داری ویردی ؛ یعنی پول ( سیم ) را به تات دادم و ارزن گرفتم » و ... (۱).
۳ - پروفسور مارکوارت ( آلمانی ) : واژه تاجیک از دو بهر « تات » ( = زیردست ) ، و چیک ( = ادات تصغیر ترکی ) است و معنی آن : زیر دست کوچک . ترکان مردم زیردست خود به ویژه ایرانیان را با این نام خوانده اند.
۴ - کتاب « ده ده قورقود » ( تألیف سده هشتم یا نهم هجری ) مردم غیر اوغوز به ویژه ایرانی را تات می نامد . (۲).
ترکان حدوداً از قرن ۴ هجری در هر منطقه از ایران که ساکن شده اند افراد بومی آنجا یعنی ایرانیان را « تات » گفته اند ؛ به همین دلیل ما شاهد این هستیم که گروهی از مردم در حد فاصل استان آذربایجان شرقی تا استان مرکزی ( اراک ) تات نامیده می شوند ؛ البته تات ها در خارج از مرزهای کنونی ایران نیز به سر می برند ( مانند : کشور جمهوری آذربایجان و ... ) .
پراکندگی قومی تا این حد قابل تصور نیست ، و این موضوع به احتمال زیاد همان نامگذاری ایرانی زبانان توسط ترکان به نام « تات » را نشان می دهد . ترکان و مغولان بیشتر در شمال غربی ایران ساکن می شده اند و آن هم بیشتر به دلیل شباهت طبیعت و آب و هوای این قسمت از ایران با دشت های ترکستان در شمال چین و آسیای میانه می باشد .
تُرکان در هر جای ایران ساکن می شدند افراد بومی و ایرانی زبان اطراف خود را تات می گفتند . به عنوان مثال ترکان نتوانستند وارد گیلان و منطقه تالش شوند که در این صورت به احتمال زیاد در این منطقه هم واژه « تات » جایگزین واژه « تالش » می شد و نامی از قوم تالش و زبان تالشی نمی ماند . مناطقی که ترکان در آنجا ساکن نشده اند نام بومی و زبان بومی آن منطقه حفظ شده است .
مردمی که اکنون در بخش هایی از استانهای آذربایجان شرقی ، اردبیل ، قزوین ، مرکزی (اراک) و ... زبانشان تاتی نامیده می شود، این زبان اشتراکات زیادی با زبان « تالشی » در غرب استان گیلان دارد . تطبیق واژه های تمامی این مناطق تات زبان با زبان تالشی گویای این سخن است ؛ و نکته اینکه زبان آذری یا تاتی روستاهای آذربایجان شرقی به گویش شمالی زبان تالشی نزدیک است و زبان تاتی جنوب استان اردبیل ( شهر کلور و روستاهای اطراف آن ) و مناطق تات زبان استان قزوین و استان مرکزی به گویش جنوبی زبان تالشی نزدیک است.
در واقع می توان گفت ما با زبانی متفاوت با زبان تالشی در این مناطقی که اصطلاحاً تات زبان نامیده می شوند روبرو نیستیم و زبان های آذری کهن و تالشی و تاتی همه گویش های یک زبان هستند . زبان تالشی یا آذری یا تاتی که یک زبان هستند در واقع در گذشته ای نه چندان دور زبان تمامی این مناطق مورد اشاره بوده است ، یعنی تمام شمال غربی ایران .
تطبیق واژه‌هایی از زبان های آذری ، تالشی ، تاتی
۱– خانه :
آذری گلین قیه : کَر kar
آذری کرینگان : کا kā
تالشی آستارا : کَه kâ
تالشی ماسال : کَه kâ
تاتی کلور : کَه ka
تاتی تاکستان : کی یِه kiye
تاتی وَفس : کِه ke ، رُت rot
۲ - اجاق خوراک پزی :
آذری گلین قیه : کُورَه Kūra : کوره آتش
آذری کرینگان : کیرا kirā
تالشی آستارا : کی یَه kiya
تالشی ماسال : کیلَه کا Kilakā ؛ کیلاکا kilākā
تاتی کلور : کیرَه kira
تاتی تاکستان : کِلِه kele ، کِلَه kela
تاتی وَفس : کِلَک kelak
۳ – خواهر :
آذری گلین قیه : هُو hōv
آذری کرینگان : باجی Bāji
تالشی آستارا : هُوَه hovâ
تالشی ماسال : خواَر xoar ، خا xā
تاتی کلور : خاو xāv
تاتی تاکستان : خاکِه xāke
تاتی وَفس : خاکَه xāka
۴ – دختر :
آذری گلین قیه : کینَه kina
آذری کرینگان : کینا kinā
تالشی آستارا : کِلَه kela ، کینَه kina
تالشی ماسال : کینَه kina ، کیلَه kila
تاتی کلور : کیللِه kille
تاتی تاکستان : تیتی یِه titiye
تاتی وَفس : کِلِه kele
۵ – پسر :
آذری گلین قیه : زُرَه zōra
آذری کرینگان : زووا zuvā
تالشی آستارا : زوآ zuâ ، زَه zâ
تالشی ماسال : زواَ zua ، زَه za
تاتی کلور : زا zā
تاتی تاکستان : فِر fer ، فِرِه fere
تاتی وَفس : لازَه lāza
۶ – عروس :
آذری گلین قیه : ویی یی viyi ، وِیی veyi
آذری کرینگان : وَی vay
تالشی آستارا : وای vây ، وَی vay
تالشی ماسال : وِاو veu ، گِشَه geša
تاتی کلور : وَیو vayu
تاتی تاکستان : وِیِه veye
تاتی وَفس : وِی وِه veyve
۷ – داماد :
آذری گلین قیه : کُورَکَن kūrakan
آذری کرینگان : زومو zumo
تالشی آستارا : یِزنَه yezna ، یَزنَه yazna
تالشی ماسال : زما zǝmā
تاتی کلور : زاما zāmā
تاتی تاکستان : زُما zomā
تاتی وَفس : زاوا zāvā ، زاووا zāvvā
۸ – اشک چشم :
آذری گلین قیه : اُسُر ōsōr
آذری کرینگان : آستِر āster
تالشی آستارا : آست āst ، آرس ārs
تالشی ماسال : اَسرگ asǝrg ، اَسرک asrǝk
تاتی کلور : اَسِرگ aserg
تاتی تاکستان : اَرسِه arse
تاتی وَفس : اَرسَه arsa
۹ – پیراهن :
آذری گلین قیه : شِیی šeyi
آذری کرینگان : شَی šay
تالشی آستارا : شای šây ، شَی šay
تالشی ماسال : شِیی šeyi ، شَی šay
تاتی کلور : شِی šey
تاتی تاکستان : شِی šey
تاتی وَفس : شِی šey ، پاچین pāčin
۱۰ – گوسفند :
آذری گلین قیه : پاس pās
آذری کرینگان : پَس pas
تالشی آستارا : پاس pâs
تالشی ماسال : پَس pas
تاتی کلور : پَس pas
تاتی تاکستان : چَروا čarvā
تاتی وَفس : چَروا čarvā
۱۱ – گرگ :
آذری گلین قیه : وُرگ vorg
آذری کرینگان : وارگ vārg
تالشی آستارا : واگ vâg
تالشی ماسال : وَرگ varg
تاتی کلور : وَرگ varg
تاتی تاکستان : وَرگ varg
تاتی وَفس : وَرگ varg
۱۲ – سگ :
آذری گلین قیه : اسبا ǝsbā ، ایسبا isbā
آذری کرینگان : پا pā
تالشی آستارا : اسپَه ǝspâ
تالشی ماسال : اسپَه ǝspa
تاتی کلور : اِسپَه espa
تاتی تاکستان : اَسبِه asbe
تاتی وَفس : اَسبَه asba
۱۳ – خورشید :
آذری گلین قیه : روژ ruž
آذری کرینگان : هَرَشی haraši ، رُوژ rūž
تالشی آستارا : هَی شی hayši ، هَشی haši
تالشی ماسال : آفتاو āftāv
تاتی کلور : آوتاو āvtāv
تاتی تاکستان : آفتاو āftāv
تاتی وَفس : خُر xor
۱۴ – ماه، کُره ماه :
آذری گلین قیه : اوشمَه ušma ، اُشمَه ōšma
آذری کرینگان : اوشما ušmā
تالشی آستارا : اُوشم ovšǝm ، اُشم ošǝm
تالشی ماسال : منگ mǝng ، مَنگ mang
تاتی کلور : مونگ mung
تاتی تاکستان : ما mā
تاتی وَفس : مَفتُو maftō
۱۵ – پریدن :
آذری گلین قیه : واشنِه vāšne
آذری کرینگان : واشتِه vāšte
تالشی آستارا : واشتِه vâšte
تالشی ماسال : وَشتِه vašte ، واز vāz
تاتی کلور : وَشتِن vašten
تاتی تاکستان : بِپپَرَستَن bepparastan ، بِوَزَستَن bevazastan
تاتی وَفس : وَستَن vastan
منبع و پی نوشت:
از آستارا تا فومن ( تطبیق واژه هایی از گویش های مختلف زبان های تالشی و تاتی ) ، ضیاء طرقدار ، نشر فرهنگ ایلیا ، چاپ اول 1396 .
آ : ā ؛ اَ a ؛ آ â : صدای بین آ و اَ
روستای گلین قیه در شهرستان مرند در استان آذربایجان شرقی قرار دارد .
روستای کرینگان در شهرستان ورزقان در استان آذربایجان شرقی قرار دارد .
آستارا در شمال غربی استان گیلان در منطقه تالش قرار دارد .
ماسال در غرب استان گیلان در منطقه تالش قرار دارد .
شهر کلور در شهرستان خلخال در جنوب استان اردبیل قرار دارد .
تاکستان در جنوب غربی استان قزوین قرار دارد .
روستای وَفس در شهرستان کمیجان در استان مرکزی قرار دارد .
(1). تاتی و هرزنی ( دو لهجه از زبان باستان آذربایجان ) ، عبدالعلی کارنگ ، به کوشش : کاظم آذری سیسی ،انتشارات رشد خلاق ، چاپ دوم 1394 ، ص 58 – 61
(2). جستارهایی درباره زبان مردم آذربایگان ، یحیی ذکاء ، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار ، 1379 ، ص 102 – 103
* : برای آگاهی بیشتر به این دو کتاب که در منابع آمده است نگاه شود .
نویسنده: ضیاء – ط
مطالب مرتبط
X Share
نظر شما
به روایت مذهبی ها
نظرسنجی
کرونا چه خواهد شد؟
آخرین اخبار
پربازدیدترین
خبری-تحلیلی
اخلاق و عرفان
سیره علی بن ابیطالب(ع)
سیره رسول الله(ص)
تاریخ صدر اسلام
تاریخ معاصر
زمین
سلامت و تغذیه
نماز و احکام
کتاب و ادبیات
نظامی
کمپر و ون لایف
شیطان و گناهان
روشنفکری دینی
مرگ
آخرالزمان