عصراسلام: نکاتی از این موضوع :
۱)مدت زمان برزخ را خدا میداند.
قرآن میفرماید: «خداشما را از گل آفرید؛ سپس مدتی مقرر داشت تا تکامل یافته و اجل حتمی (زمانمرگ) و اجل مسمی را فقط او آگاه است؛ - هوالذی خلقکم من طین ثم قضی اجلا واجل مسمی عنده ثم انتم تمترون».
صاحب تفسیر مجمع البیان میگوید: این «اجل مسمی» ؛ زمان مرگ تا روز قیامت است که همان مقدار برزخ است که علمش پیش خداست.
۲) اگرچه برزخ - زمان بین مرگ تا قیامت - برای برخی انسانها میلیون ها سال طول می کشد ، امادر مقایسه با مقدار زمان آخرت که بی نهایت است ، بسیار کم به حساب می آید؛ مفادآیات سوره طه چنین است:
"آنها آهسته با هم گفتگو میکنند بعضى میگویند؛شما فقط ده شبانه روز درعالم برزخ توقّف کردید! ونمیدانند چقدر طولانى بوده است! ما به آنچه آنها میگویند آگاه تریم... ؛ - یَوْمَ یُنفَخُ فىِ الصُّورِ وَ نحَْشُرُ الْمُجْرِمِینَ یَوْمَئذٍ زُرْقًا یَتَخَفَتُونَ بَیْنهَُمْ إِن لَّبِثْتُمْ إِلَّا عَشْرًا نحَّْنُ أَعْلَمُ بِمَا یَقُولُونَ .." (طه/۱۰۲)
۳) اما تا وقتی که قیامت بر پا نشده ، امتداد و مدت زمانی برزخ برای ارواحی که در آن موطن به سر میبرند، بصورت یک نواخت نبوده وبرای هر کسی متفاوت است.
یعنی؛مدت برزخ برای بعضی از اموات بسیار کم و برای برخی بسیار طولانی به انجام خواهد رسید.
در روایت است ؛ مدت زمان برزخ برای برخی، به اندازه یک روز است ویاکمتر.
۴ ) از دیدگاه "عقل" ؛ ارواح طیبه ای که به لقاء الله واصل شوند، دیگراز "قید زمان" بیرون خواهند بودوحضورشان در برزخ "زمان دار" نخواهد بود. و این مقام بسیار شامخ است.
از این گروه پایین تر ؛ ارواح و نفوسی هستند که چنان در نعمت های بهشت برزخی غرق هستند که میلیون ها سال برزخ برایشان یک روز و یا یک ساعت جلوه میکند.
۵ ) طبق برخی از روایات ؛ گروه زیادی از ارواح در برزخ در حالت"انتظار" بسر میبرند ؛انتظار بلند مدت و یا کوتاه مدت.
کوتاهی انتظار ویا بلند بودن آن برای ارواح در برزخ، بستگی به اعمال شان دارد.
ارواح در عالم قبر ؛ هرچه نیکی هایشان بیشتر باشد، کمترانتظارخواهند کشید و با رحمت الهیه به بهشت برزخی وارد میشوند. اما اگر عمل های نیکویشان کم وناچیز باشد مدت بیشتری درانتظار رحمت الهی خواهند بود و مشخص شدن تکلیفشان فاصله زمانی بیشتری خواهد داشت.
۶ ) امام راحل (ره) امتداد و طولانی شدن برزخ را به غیر از رفتار و اعمال ، به "مقدار تعلق" قلب آدمی به دنیا میداند که چقدر آدمی به دنیای خود مانند مال و فرزندومقام ..وابستگی داشته؟
سخن ژرف ایشان چنین است:
«... خود تعلق به دنیا و محبت به آن اسباب گرفتاری است بلكه میزان در طول كشیدن عالم قبر و برزخ همین تعلقات است هرچه آنها كمتر باشد برزخ و قبرانسان روشن تر وگشاده تر و مكث انسان درآن كمتر است ولهذا برای اولیاء بیشترازسه روز ـ چنانچه در بعضی روایات است ـ عالم قبر نیست آن هم برای همان علاقه طبیعی و تعلق جبلی است".
۷ ) به گمان این قلم ؛
آنان که از نظر اعتقادی،مشکلی ندارند و موحد هستند، اما از جهت رفتاری و اخلاقی آلوده به برخی گناهان باشند ، برزخ طولانی دارند تا پاک شده و رحمت الهیه شامل شان شود و به بهشت وارد شوند.
قرآن از این گروه چنین یاد نموده:
﴿ معترف به گناه هستند و در کنار رفتار و اخلاق خوب شان ، گاهی هم گرفتار بدرفتاری و بداخلاقی هم ، هستند ؛ - وَآخَرُونَ اعْتَرَفُوا بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُوا عَمَلًا صَالِحًا وَآخَرَ سَيِّئًا عَسَى اللَّهُ أَنْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ ﴾(توبه/۱۰۲)
هادی سروش