"حماد" میگوید:از امام صادق (ع) پرسیدم: برزخ انسان چیست؟ فرمودند:
"برزخ همان قبر از زمان مرگ تا قیامت است؛ - اَلْقَبْرُ مُنْذُ حِینِ مَوْتِهِ إِلَی یَوْمِ الْقِیَام" (الکافی، ج ۳، صص۲۴۲)
عصراسلام: ۱) از آنجا که برزخ نمونه ای از "قیامت" است، احکام و آثار قیامت را هم داراست.وبه تعبیری آنچه در قیامت کبرا هست، در برزخ هم که قیامت صغرا است خواهد بود.
۲) حکیم فیض کاشانی روایتی را نقل میکند که مفادش این است ؛ اقامت کنندگان در برزخ و قبر ، در شروع برزخ همه چبز آینده برای شان ، به نحو اجمالی روشن میشود .(محجه ۲۹۷/۶)
۳) برخی در برزخ، مستقیم وارد جهنم دائمی میشوند مانند؛ قوم نوح بخاطر گناهان زیادی که داشتند،غرق شدند ودرحین غرق شدن داخل آتش شدند؛ «اُغرقوا فَادخُلوا ناراً»(نوح/۲۵)
علامه طباطبائی میگوید:
"مراد از داخل آتش شدن، همان آتشی است که در برزخ است".
مهم این نکته قرآنی است که در آیه مسأله غرق در آب و آتش، در کنار هم آمده است،و این بدین معناست که اگر بدنهای آنان غرق در آب شد، اما روح آنان در قالب دیگری وارد آتش شد.
از قرآن استفاده میشود؛ کسانیکه "خدای متعال" را میبینند و درک میکنند و آگاهانه با آن مقابله میکنند، ورود به برزخ شان مساوی با ورود به آتش است!
۴) در برزخ ، برخی در هر صبح و شام، با عذاب از آنان پذیرایی میشود؛
«النّارُ یُعرَضونَ عَلیها غُدُوّا و عَشیّاً». (غافر/۴۶)
برخی مفسرین مانند زمخشری و به تبع آن علامه طباطبائی گویند:
منظور از صبح وشام ، تداوم نعمت وعذاب در برزخ است.
به ذهن بنده میرسد ؛ شاید پذیرائی آتشین صبح و شام از این جنایت کاران ، بخاطر نوع گناه روز و شبانه آنان است. بسیاری از ستم بیشگان در روز ظلم میکنند و شب را به عیش ونوش و گناه سپری میکنند. این دونوبتِ عذاب ؛ تجسم عمل خود آنان است.
۵) برخی دیگر در برزخ؛ در حالت انتظار میمانند تا به امورشان رسیدگی شود ، درنتیجه یا در بهشت برزخی و یا درجهنم برزخی شان اقامت می یابند.
۶) برخی دیگر در برزخ، یک حالت مثبتی مانند حالت خواب دارند ، در روایتی آمده به مانند خواب آرامِ عروسی که تازه به یک زندگی اختصاصی رسیده است ، میباشند .
واینان تا قیامت در یک حال خوشی باقی هستند ؛ این معنا در روایت از رسول الله (ص) چنین است: "فَيُقَالُ لَهُ: نَمْ نَوْمَةَ عَرُوسٍ، فَيَكُونُ فِي أَحْلَى نَوْمَةٍ نَامَهَا أَحَدٌ حَتَّى يُبْعَثَ".(جامع ترمذی)
۷) برخی دیگر از آدمیان سفر کرده که از همه بالاترند ؛ مستقیم و با خیر مقدم و سلام فرشتگان وارد بهشت میشوند ؛
"الذین تتوافهم الملائکة طیبین یقولون سلام علیکم ادخلوا الجنة بما کنتم تعملون ". (نحل/۳۲)
نمونهاش حبیب نجار مومن آل فرعون است که به او خطاب شد : وارد بهشت شو ، او گفت ای کاش خانواده ام از این کرامت با اطلاع بودند - " قیل ادخل الجنة قال یا لیت قومی یعلمون "(یس/۲۶)
۸) ممکن است در برزخ دسترسی به نیکانی مانند انبیاء و اولیاء برای دستیابی به شفاعت کمی با مشکل مواجه شود.
و این معنا، در روایتی از امام صادق(ع) منقول است که فرمود : در قیامت ما شفاعت میکنیم ولی نسبت به برزخ شما خوفناک هستم ! - «واللهُ ما اَخافُ عَلیکُم الا البَرزخ » (کافی ۶۰۶/۲)
اصوب این است که گفته شود ؛ با توجه به روایات دیگر نمیتوان منکر "شفاعت اولیاء" در برزخ شد ، اما ممکن است دسترسی به شفاعت مشکل باشد.
هادی سروش