کد خبر: ۱۶۷۰۶

تاریخ انتشار: ۲۸ ارديبهشت ۱۳۹۹ - ۲۰:۲۱-17 May 2020

چند پرسش و پاسخ در مورد ربا

احکام ربا چیست؟

عصراسلام: ربای قرضی چيست؟ آیا درصدی که سپرده گذاران به عنوان سود از بانکها دریافت ميکنند، ربا محسوب ميشود؟(مقام معظم رهبری(مدظله العالی))

ج: ربای قرضی آن مقدار اضافه بر مبلغ قرض است که قرض گيرنده به خاطر قرضی که ميگيرد به قرض دهنده ميدهد و امّا سود حاصل از کارکرد پولی که به عنوان سپرده به بانک داده شده تا به وکالت از طرف صاحب آن در يکی از عقود صحيح شرعی بکار گرفته شود،ربا نيست و اشکال ندارد.

ملاک معامله ربوی چيست؟ آیا این سخن که ربا فقط در قرضمحقق ميشود نه در موارد دیگر، صحيح است؟(مقام معظم رهبری(مدظله العالی))

ج: ربا در معامله هم محقق ميشود همانگونه که در قرض ممکن است تحقّق پيدا کند و ربای در معامله عبارت است از فروش کالايی که مکيل و موزون باشد در برابر کالای همجنس آن به مقدار زيادتر.

چنانچه خوردن مردار در هنگام اضطرار برای کسی که ازشدّت گرسنگی در خطر مرگ است و غير از مردارچيزی برای خوردن و حفظ جان خود ندارد، شرعاً جایز است، آیا خوردن ربا نيز بر اثر اضطرار برای کسی که توان کارندارد ولی سرمایه کمی دارد و ناچار است آن را در معامله ربوی بکار بگيرد تا با سود حاصل ازآن زندگی کند، جایزاست؟(مقام معظم رهبری(مدظله العالی))

ج: ربا حرام است و قياسآن به خوردن مردار در حال اضطرار قياسمعالفارق است زيرا مضطرّ به خوردن مردار فعلاً چيزی جز آن در اختيار ندارد تا جان خود را با آن حفظ کند. ولی شخصی که توان کار ندارد ميتواند سرمايه خود را تحت عنوان يکی از عقود اسلامی مثل مضاربه به کار بياندازد.

اگرشخصی نياز به مبلغی پول داشته باشد و کسی را پيدا نکند که به او قرضالحسنه بدهد، آیا جایز است برای دستيابی به آن مبلغ به این طریق عمل نماید که کالایی را بهصورت نسيه به بيشاز نرخ حقيقی آن بخرد وسپس آن را در همان مجلسبه قيمت کمتری به فروشنده بفروشد، مثلاً یک کيلوگرم زعفران را به مبلغ مشخصی به طور نسيه برای مدّت یک سال بخرد ودر همان مجلسآن را بهصورت نقد به شخصفروشنده به مبلغ دو سوم قيمت خریدبفروشد؟(مقام معظم رهبری(مدظله العالی))

ج: چنين معاملهای که در واقع نوعی حيله برای فرار از ربای قرضی است، شرعاً حرام و باطل است.

اینجانب به منظور بدست آوردن سود و فرار از ربا معامله زیر را انجام داده ام:

خانه ای را به مبلغ پانصد هزار تومان خریدم در حالی که بيشاز این مبلغ ارزش داشت، در ضمن عقد شرط کردیم که فروشنده تا پنج ماه حق فسخ معامله را داشته باشد بهشرط اینکه در صورت فسخ معامله مبلغ دریافتی (پول خانه) رابرگرداند، بعد از اتمام معامله، همان خانه را به فروشنده به مبلغ ماهيانه پانزده هزار تومان اجاره دادم و اکنون بعد ازگذشت چهار ماه از معامله از فتوای امام خمينی(قدّس سرّه) مطلع شدهام که حيله برای فرار از ربا را جایز نميدانند،این مسأله به نظر حضرتعالی چه حکمی دارد؟(مقام معظم رهبری(مدظله العالی))

ج: اگر اين معامله با قصد جدّی صورت نگرفته بلکه صوری و ظاهری بوده و به اين منظور انجام شده که فروشنده وامی را دريافت کند وخريدار سودی ببرد، چنين معاملهای حيله برای فرار از ربای قرضی است که شرعاً حرام و باطل ميباشد. در اين قبيل معاملات خريدارفقط حق دارد اصل مبلغی را که به عنوان قيمت خانه به فروشنده داده است، پس بگيرد.

آیا خرید کالایی به طور نسيه به قيمتی بيشتر از قيمت نقدی آن جایز است؟ آیا این معامله، ربا محسوب ميشود؟(مقام معظم رهبری(مدظله العالی))

ج: خريد و فروش نسيه کالا به مبلغی بيشتر از قيمت نقدی آن اشکال ندارد و تفاوت نقد و نسيه ربا محسوب نميشود.

نظر حضرتعالی درباره ی سودی که بانکها میدهند، چیست؟(حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی(مدظله))

پاسخ: اگر به عنوان مضاربه یا جایزه باشد، اشکالی ندارد.

حکم سپردههای بلندمدت یا کوتاه مدت در بانک و سود آن چیست؟(حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی(مدظله))

پاسخ: اگر برابر عقود اسلامی، مانند مضاربه باشد، جایز است و سود آن حلال است.

در برخی تعاونی‌های دوستانه، هر ماه به قید قرعه، به یک نفر وام داده می‌شود و هر نفر ‏باید مبلغی افزون بر آنچه وام گرفته است، برگرداند تا حقّ نفرات آخر که وام دیرتر به آن‌ها ‏می‌رسد، ضایع نشود. آیا پرداخت این مبلغ اضافه، ربا به شمار می‌آید؟(حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی(مدظله))

پاسخ:الف)قرض به شرط زیاده، ربا است.‏ب)چیزی که به عنوان کارمزد، پرداخت می‌شود، جایز است.

پرداخت سود توسط بانک بابت سپرده‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت چه حُکمی دارد؟ضمناً تشخیص صوری بودن قراردادهای موجود در بانکها چگونه است با توجه به اینکه بین اهل فن اختلاف است که آیا قراردادها جنبه کاغذبازی دارد یا قرارداد واقعی می‌باشد.(حضرت آیت الله العظمی جوادی آملی(مدظله))

پاسخ:در صورتی که برابر عقود اسلامی باشد حلال است.

آیا کسانی که در بانک های ربوی کار می کنند مرتکب ربا می شوند؟ راه نجات آنان از ربا چیست؟

پاسخ: همه انواع ربا و مصادیق آن از نظر اسلام حرام است و تنها چند مورد استثنا شده است که عبارتند از:

۱-ربا گرفتن مسلمانان از کفارى که در پناه اسلام نیستند.

۲- ربا گرفتن پدر و فرزند از یکدیگر.

۳- ربا گرفتن زن و شوهر از یکدیگر.

اگر کار در بانک در قسمتی باشد که به معاملات ربوى مرتبط باشد و به نحوى در تحقق آن موثر باشد، جایز نیست در آنجا کار کند . (توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج‏2، ص: 936، س 1914، استفتائات ازمقام معظم رهبری) اما کار کردن در بخشهاى بانکى مذکور و گرفتن حقوق در برابر آن اگر به نحوى با معاملاتى که شرعاً حرام هستند مرتبط نباشد، اشکال ندارد. (توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج‏2، ص: 943، س 1948، استفتائات ازمقام معظم رهبری)بنا براین کارمندان بانک هایی که با ربا سر وکار دارند برای فرار از ربا باید خود را به قسمت های دیگر که با معاملات ربوی سر و کار ندارند منتقل کنند.

نامه ای را در خصوص کاهش ارزش پول ملی و وظیفه بانک مرکزی در حفظ ارزش پول به مرجع تقلید محترم ,آیت الله العظمی مکارم شیرازی, ارسال کردم و پاسخ دریافت نمودم ، نامه و پاسخ را جهت مشاهده شما دوستان در زیر قرار داده ایم:

محضر مبارک حضرت ایه الله العظمی مکارم دام ظله العالی ، مرجع معظم تقلید

سلام علیکم احتراما همانگونه که خاطر شریف مستحضر است امروز انتشار ,پول, ملی در اختیار ,بانک مرکزی, کشورها است و از آنجا که میزان اسکناس در گردش، عامل مهمی در تعیین قدرت خرید مردم بوده و بالاتر بودن آن از حد خود (که عرضه پول بدون پشتوانه خوانده می شود) باعث کاهش قدرت خرید و ارزش مبادله ای پول رائج مملکت می گردد، و این اقدام در مقدار ارزش اموالی که در دست مردم می باشد تأثیر مستقیم دارد، آیا پول چیزی بجز امانت و ابزار مبادله در بیع ((خرید و فروش)) و ابزار واسطه مبادله، معیار سنجش و ذخیره ارزش ثروت ملت نزد بانک مرکزی نیست ؟

ببخشید من فکر میکنم که حکومت اسلامی ،درقبال حفظ ارزش پول رایج درجامعه اسلامی مسئول می باشد. این مساله اولین وظیفه قانون بانک جمهوری اسلامی ایران نیز میباشد ودر سنوات اخیر ارزش پول ملی رایج درحال کاسته شدن می باشد وارزش سپرده های قرض الحسنه در نزد بانکها کاسته شده است .

وظایف و اختیارات بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران براساس قانون پولی و بانکی کشور مصوب تیر ماه ۱۳۵۱ بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، بـه عنـوان تنظیم کننده نظام پولی و اعتباری کشور، موظف به انجام وظایف زیر می‌باشد: *۱

• حفظ ارزش داخلی و خارجی پول ملی کشور

• انتشار اسکناس و ضرب سکه‌های فلزی رایج کشور

• تنظیم مقررات مربوط به معاملات ارزی و ریالی

• نظارت بر معاملات طلا و وضع مقررات مربوط به آن

• نظارت بر صدور و ورود ارز و پول رایج کشور

• تنظیم کننده نظام پولی و اعتباری کشور

• نظارت بر بانک‌ها و مؤسسات اعتباری

• تنظیم حجم اعتبارات بانکی و ایجاد هماهنگی، متناسب با نیازهای پولی کشور

• نگهداری از حساب‌های کلیه وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی و وابسته به دولت

• نگهداری کلیه ذخایر ارزی و طلای کشور

• نمایندگی دولت در سازمان‌های مالی و بین‌المللی

• در اختیار داشتن تصدی تمام عملیات انتشار اوراق بهادار دولتی

• انعقاد موافقت نامه پرداخت و اجرای قراردادهای پولی، مالی، بازرگانی و ترانزیتی دولت و سایر کشورها

بدین ترتیب رسالت اصلی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران بر آن است که با اجرای سیاستهای پولی و اعتباری شرایط مساعد برای پیشرفت اقتصادی کشور را فراهم سازد و در اجرای برنامه‌های مختلف اعم از برنامه‌های تثبیت و توسعه اقتصادی پشتیبان دولت باشد. در این راه حفظ ثبات ارزش پول و تعادل موازنه پرداخت‌ها به همراه رشد مدوام اقتصادی از طریق اجرای سیاست‌های پولی از اهداف مهم آن به شمار می‌رود.

از نظر شرع مقدس اسلام چند قسم ربا وجود دارد؟(آیت العظمی بهجت(ره))

ج. دو قسم ربا وجود دارد: ۱) رباى معامله اى، و آن ربایى است که یکى از دو چیز مثل هم با زیاده ى همان چیز به مثل دیگر فروخته مى شود، مانند فروختن یک کیلو گندم به دو کیلو از آن و این قسم از ربا در مکیل و موزون است.

۲) رباى قرضى، و آن شرط زیاده کردن در قرض و وام است، مثل این که مالى را وام بدهد، به شرط آن که وام گیرنده بیشتر از مقدارى که وام گرفته بپردازد، و فرقى نمى کند که این زیاده پول یا جنس یا کار و خدمتى بوده باشد.

تکلیفى یا وضعى بودن حرمت ربا

۸۸۷. اگر معامله اى ربوى صورت بگیرد و یا قرضى ربوى انجام شود، فقط طرفین معامله مرتکب حرام تکلیفى شده اند، یا معامله و قرض آنان نیز باطل است؟

ج. حرمت تکلیفى و وضعى هر دو را دارد، یعنى از آن معامله، ملکیّت حاصل نمى شود.

پرسش و پاسخ درباره ربا (www.reba.ir)

۱- گرفتن سود از شرکتهای خارجی

سؤال: آیا سودی که شرکت گولدن استار به اعضای خود میدهد در مقابل سود فراوانی که عاید این شرکت میشود ربا محسوب میشود؟ آیا اخذ ربا از شرکتهای خارجی در معاملات البته نه با این نام اشکال دارد؟

پاسخ: گرفتن ربا از شرکتهای خارجی اشکالی ندارد ولی سود شرکتهای زنجیره ای مانند گلدکوئیست حرام است.

۲- دریافت مبلغی پول و بازگرداندن اصل و مبلغ بیشتر

سؤال: اگر کسی مبلغی پول از کسی دریافت کند و قرار بگذارد که اصل پول و مبلغی بیشتر از آن را بعد از مدتی معلوم به او بازگرداند و در این کار رضایت داشته باشد آیا از نظر شرعی صحیح است یا نه؟

پاسخ: این کار جایز نیست مگر این که با آن پول کار کند و از سود حاصل چیزی به صاحب پول بپردازد.

۳- تشکیل صندوق جهت تهیه وسیله نقلیه برای اعضاء

سؤال: اینجانبان تعداد ۶۰ نفر از کارکنان دانشگاه ارومیه در یک حرکت خیرخواهانه و به نیت تهیه وسیله نقلیه برای اعضاء اقدام به تشکیل یک صندوق مالی نموده ایم. به این ترتیب که هر کدام از اعضا ماهانه ۱۰۰۰۰۰۰ (یک میلیون ریال) به حساب صندوق واریز و در پایان هر ماه با انجام قرعه کشی مبلغ جمع آوری شده به فرد برنده اعطا میشود. فرد برنده بعد از دریافت پول تا زمانیکه همه اعضا صاحب وسیله نقلیه شوند ملزم به بازپرداخت ۱۵۰۰۰۰۰(یک میلیون و پانصد هزار ریال)(ماهانه) به صندوق می باشد.

لطفا بفرمائید:

آیا گرفتن پول نقد و باز پرداخت آن با کیفیتی که در بالا ذکر شد مشمول حکم ربا نمی شود؟

پاسخ: هرگاه چیزی اضافه بعنوان سود بدهد، ربا و حرام است.

۴- گرفتن و دادن ربا به کفار

سؤال:ربا گرفتن و دادن به کفّار و بانکهاى اسلامى چه حکمى دارد؟

پاسخ:ربا گرفتن از کفّار و از بانک حکومت غیر اسلامى جایز است و امّا ربا دادن به آنها مجاز نیست مگر در صورت ضرورت که نگرفتن وام از آنها باعث عسر و حرج و یا ضعف و ذلّت مسلمین در آن گونه کشورها شود.

۵- بهره بانکی

سؤال:بهره ۱۳ درصدى که بانکها در ازاى وام مى گیرند، یا بهره ۱۰ درصدى که در برابر سپرده هاى دراز مدّت مى دهند و از اوّل چنین شرطى مى کنند، آیا ربا محسوب مى شود؟

پاسخ: اگر آیین نامه هاى بانک که در زمینه عقود شرعیّه و راههاى نجات از رباست عملى شود اشکالى ندارد.

۶- محاسبه نرخ تورم در دیون

سؤال:آیا محاسبه نرخ تورم در دیون ومطالبات، ربا محسوب مى شود؟

پاسخ: مسأله تورّم در عصر ما با این شدّت و وسعت که زاییده پولهاى کاغذى است هرگاه در عرف عام به رسمیّت شناخته شود در فرض مسأله ربا نخواهد بود (همان طور که از بعضى کشورهاى خارجى نقل مى کنند که آنها نسبت به سپرده هاى بانکى هم نرخ تورّم را محاسبه مى کنند و هم سود را) در چنین شرایطى محاسبه نرخ تورّم ربا نیست ولى سود زاید بر آن رباست امّا در محیط ما و مانند آن که در عرف عام نرخ تورّم در بین مردم محاسبه نمى شود کلا ربا محسوب مى شود زیرا اشخاصى که به یکدیگر وام مى دهند بعد از گذشتن چند ماه یا بیشتر عین پول خود را مطالبه مى کنند و تفاوت توّرم محاسبه نمى شود و این که در محافل علمى تورّم به حساب مى آید به تنهایى کافى نیست زیرا مدار بر عرف عام است، ولى ما یک صورت را استثنا مى کنیم و آن در جایى است که مثلا بر اثر گذشتن سى سال تفاوت بسیار زیادى حاصل شده باشد و لذا در مورد مهریه هاى قدیم زنان یا مطالباتى از این قبیل احتیاط واجب مى دانیم که باید به نرخ امروز حساب شود، یا لااقل مصالحه کنند.

۷- معامله طلا با طلا

سؤال: معامله طلا با طلا با افزایش قیمت چه حکمى دارد؟ راه حلّ شرعى این نوع معاملات چیست؟

پاسخ: بهترین راه براى معامله طلا در این گونه موارد این است که دو معامله جداگانه انجام شود مثلا یک کیلو طلا را با پول نقد یک میلیون و یک صد هزار تومان بفروشند و در مجلس ردّ و بدل شود سپس یک کیلو طلا را که در رأس یک سال تحویل داده شود به یک میلیون از او خریدارى کند، نتیجه آن مى شود که صاحب طلا با این دو معامله طلاى خود را در رأس سال خواهد گرفت به اضافه یک صد هزار تومان.

۸- معامله طلا درصورت تغییر وزن

سؤال: آیا معامله طلا با طلا در صورت تفاوت وزن اشکال دارد؟

پاسخ: معامله طلا با طلا با تفاوت وزن جایز نیست هرچند یکى از نوع مرغوب و دیگرى از نوع نامرغوب باشد، راه صحّت معامله آن است که نوع مرغوب را تبدیل به پول کنند و بخرند و سپس نوع دوّم را به همین طریق بفروشند.

۹- فرار از ربا با قرارداد شرکت

سؤال:شخصى به این جانب مقدارى پول داده است تا با پولى که خود داشتم ماشینى خریده و ماهیانه مبلغ معیّنى به عنوان سود پول به او بدهم آیا این کار جایز است؟ و در صورت عدم جواز راه شرعى آن چیست؟

پاسخ:براى این که معامله صورت شرعى داشته باشد باید به این نحو عمل شود که معادل مبلغ مزبور از ماشین به صاحب پول واگذار شود سپس سهم او را از ماشین به مبلغ معیّنى اجاره کنید و براى طرفین حقّ فسخ معامله در رأس مدّت قرار داده شود و چنانچه معامله مزبور به همین نحو انجام شود صحیح است.

۱۰- معامله پول با پول

سؤال:معامله پول با پول چه صورت دارد؟

پاسخ: اگر منظور مبادله ارزهاى مختلف با هم باشد، اشکالى ندارد و اگر منظور معامله نوع واحد پول بوده باشد که مثلا اسکناس ایرانى را با همان مبادله کنند چنانچه اسکناسها با هم در عرف بازار متفاوت باشد مثل این که اسکناسهاى درشت را گاه بهتر از اسکناسهاى کوچک مى پسندند همان طور که براى مسافران مرغوب تر است در این جا نیز مى تواند به صورت یک کالا و تابع عرضه و تقاضا باشد (البتّه با تفاوت کمى که در این گونه موارد در میان عقلا ملحوظ است) صورت سوّمى نیز دارد و آن این که بخواهند براى فرار از ربا مقدارى از اسکناس نقد را با مقدار بیشترى به صورت نسیه و مدّت دار بفروشند بى آن که تفاوت اسکناسها مورد نظر باشد این نوع معامله اشکال دارد و در واقع همان وام توأم با رباست که نام بیع بر آن نهاده شده است.

۱۱- معامله پول به قیمت بیشتر

سؤال:آیا اجازه مى فرمایید مثلا مبلغ یک میلیون تومان را به مدّت ۶ ماه به یک میلیون و ۲۰۰ هزار تومان بفروشیم؟

پاسخ:این کار در واقع خرید و فروش نیست زیرا خرید و فروش اسکناس واحد در عرف عقلا وجود ندارد، بلکه همان وام توأم با رباست که نام بیع بر آن گذارده شده است.

۱۲- خرید دلار به ریال

سؤال: آیا اجازه مى فرمایید مثلا مبلغ یک میلیون دلار را به مدّت یک سال به مبلغ مثلا ۳۰۰ میلیون تومان بفروشیم؟

پاسخ: اشکال ندارد.

۱۳- گرفتن قرض و دادن چک به مبلغ بیشتر

سؤال: شخصى داراى حساب بانکى است و احتیاج به پول هم دارد، ناچار است از کسى قرض نماید، آیا مى تواند مبلغ مورد نیاز را یکساله از طرف مقابل به زیادتر از آن مبلغ بخرد و چک یک سال بعد را بنویسد و به او بدهد؟

پاسخ: جایز نیست.

۱۴- ربا بین دختر و پدر

سؤال:سلام علیکم با توجه به اینکه ربای پدر و فرزند جایز است آیا ربا بین دختر و پدر نیز جایز است؟

پاسخ: اشکال ندارد.

۱۵- فروش یک دسته اسکناس صدهزار تومانی به یکصد و ده هزار تومان.

سؤال: با سلام وعرض ادب و ارادت .از یکی از نمایندگان مراجع در شب نوزدهم رمضان شنیدم که فرمود ؛؛اگر یک بسته یکصد هزار تومانی را به یکصد و ده هزار تومان برای سی روز بعد بفروشیم بلمانع است؛ و حتی فرمودند تمام مراجع باتفاق در اینمورد همنظرند و فرمودند چون بحث قرض نیست و بحث فروش است.نظر جنابعالی چیست؟متشکرم

پاسخ: ظاهرا اشتباه کرده اند ما معامله اسکناس به اسکناس را اجازه نمی دهیم.

۱۶- محاسبه نرخ تورم در هنگام جبران پول ربوی

سؤال:من تا به حال پول ربا می دادم اما اینک توبه کرده ام.

۱ـ آیا ارزشی که بنا بر تورم از سکون سرمایه ام کسرشده محاسبه میگردد؟

۲- تکلیف چیست؟

پاسخ:این تفاوت ارزش محاسبه نمی شود باید آنچه را ربا گرفته اید اگر صاحبانش را می شناسید به آنها بازگردانید و اگر نمی شناسید از طرف صاحب اصلی به فقرا صدقه بدهید.

۱۷- معاوضه طلای ۲۱ عیار با طلای ۱۸ عیار

سؤال: معاوضه طلا با عیار ۲۱، به طلاى ۱۸ عیار، با تفاوت و زن چه حکمى دارد؟ مثلا ده مثقال طلاى ۲۱ عیار را، به هشت مثقال طلاى ۱۸ عیار معامله کنند. آیا جایز است؟

پاسخ: جایز نیست; بهتر است دو معامله جداگانه انجام دهند.

۱۸- حکم معامله ای که بخشی از آن ربوی است

سؤال:آیا با باطل شدن معامله ربوی کل معامله باطل می شود یا آن مقداری که به عنوان ربا اخذ شده است؟

پاسخ: کل معامله باطل است.

۱۹- حکم ربا در صورت اضطرار

سؤال:آیا اضطرار واقعی جوازی برای ربا دادن یا گرفتن آن می شود؟

پاسخ: به مقدار اضطرار در فرض اضطرار مانعی ندارد

۲۰- معامله با رباخوار

سؤال: خرید و فروش پارچه از تاجری که ربا خوار است چه حکمی دارد؟

پاسخ:معامله با او اشکالی ندارد ولی امر به معروف و نهی از منکر را فراموش نکنید. مگر اینکه بدانید از پول رباخواری در آن پارچه وجود دارد.

۲۱- شرط جبران کاهش ارزش پول در قرض

سؤال: آیا شرط جبران کاهش ارزش پول (نه در ضمن عقد قرض بلکه در ضمن عقد خارج لازم دیگر) در شرایط تورمی شدید از مصادیق حیل ممنوعه ربا محسوب می شود یا از مصادیق حیل شرعیه است؟

پاسخ:اگر در عقد خارج لازم دیگری باشد مانعی ندارد.

۲۲- شرط ضمن عقد برای دریافت وام با بهره

سؤال: شرطی ضمن یک عقد بیع منعقد شده که فروشنده متعهد می شود در صورتی که خریدار تنواند قسمتی از ثمن را از بانک وام بگیرد بایع شخصاً آن مبلغ را با سود بانکی به مشتری وام دهد و عملاً بخشی از ثمن را به صورت اقساط به علاوه سود بگیرد حال شرط مذکور صحیح است یا نه؟باطل و مبطل عقد است؟ یا لازم الوفا؟

پاسخ: چنین شرطی باطل است ولی عقد باطل نمی شود و چنانچه خریدار نتواند ثمن را بپردازد فروشنده می تواند معامله را فسخ کند.

۲۳- علم به ربا بودن پول قرض الحسنه

سؤال: اینجانب منزل مسکونی خود را به مبلغ پنج میلیون تومان به شخصی رهن داده ام( بعنوان قرض) اما مستأجر مبلغ مذکور را از فرد دیگری به شرط پرداخت ماهانه مبلغ یکصد و پنجاه هزارتومان گرفته است، حال با توجه به اینکه بنده از این موضوع اطلاع دارم تکلیفم چیست ؟

پاسخ: در صورتیکه علم به ربا بودن آن دارید تصرف در آن جائز نیست مگر اینکه او واقعا مضطر به این کار بوده و چاره دیگری نداشته است.

۲۴- ربا بین مادر و فرزند

سؤال:۱. آیا «ربا » بین مادر و فرزند جایز است؟

سؤال:۲. آیا قطره ای خون لثه که در آب دهان مستهلک شده و از بین برود برای روزه مشکلی ایجاد می کند؟

سؤال:۳. آیا عقیقه کردن یک گوسفند برای چند فرزند صحیح است و برای همه کفایت می کند؟

پاسخ: ۱ـ جایز نیست.

پاسخ:۲ـ اشکالی ندارد.

پاسخ:۳ـ در صورتیکه در توانتان هست برای هر یک عقیقه کنید و اگر نمی توانید اشکالی ندارد.

۲۵- حرمت ربای استنتاجی

سؤال:آیا می توان به آنچه به عنوان مباح بودن ربای استنتاجی مطرح گردیده عمل نماییم؟

پاسخ:در حرمت ربا تفاوتی بین ربای استنتاجی و غیر آن نیست مگر اینکه مسئله مضاربه پیش آید.

۲۶- فرق ربای استنتاجی و ربای استهلاکی

سؤال: فرق بین ربای استنتاجی و ربای استهلاکی چیست؟

پاسخ: منظور از ربای استنتاجی (تعبیری که اخیراً بعضی ابداع کرده اند) این است که وام را در مسیر یک فعالیت اقتصادی به کار گیرد و از درآمد آن بهره را بپردازد ولی ربای استهلاکی چنین نیست.

۲۷- جبران کاهش ارزش پول در قرض

سؤال: آیا جبران کاهش ارزش پول در قرض جایز است یا از مصادیق ربا می باشد؟

پاسخ:مطالبه تفاوت تورّم در وام دادن نوعی ربا محسوب می شود.

۲۸- تعویض طلای کهنه با طلای نو

سؤال:آیا تعویض جنس کهنه با جنس نو به مقدار کمتر ربا است؟ مثلا تعویض طلا از مصادیق ربا است یا خیر ؟

پاسخ:چنانچه به صورت دو معامله ی جداگانه انجام شود اشکالی ندارد یعنی طلای کهنه را به قیمت معین بفروشد و طلای نو را به قیمت بالاتر بخرد.

۲۹- دو برابر شدن مبلغ جریمه در صورت تاخیر در پرداخت

سؤال: در مورد جرایم رانندگی در صورت عدم پرداخت تا یک ماه پس از آن به مأخذ دو برابر دریافت می گردد. خواهشمند است بفرمایید آیا این موضوع مصداق ربا در قرض یا هر یک از انواع معاملات ربوی تقلی می گردد یا خیر؟

پاسخ: این موضوع ربا نیست بلکه جریمه مضاعف است.

۳۰- وام مشارکتی که برخی شرکت ها با سود ۳ درصد تبلیغ می کنند

سؤال: در روزنامه ها بعضی از شرکت ها جهت مشارکت در ساخت و غیره وام مشارکتی می پردازند و ۳ درصد سود می گیرند بعضی ها هم روی فیش حقوقی و غیره. آیا اشکال دارد یا خیر؟

پاسخ: سود گرفتن بر وام در هر صورت ربا و حرام است مگر اینکه به شکل مضاربه دربیاید.

۳۱- گرفتن ربا از کفار

سؤال: آیا از هر کافری که در ذمه اسلام نیست اگرچه حربی هم نباشد می توان ربا گرفت؟

پاسخ: گرفتن ربا از کفار اشکالی ندارد.

۳۲- خرید و فروش گندم سالم با ناسالم در جایی که قیمت ها برابر باشند

سؤال: اگر فروشنده ۱ کیلو گندم سالم را به ۳ کیلو گندم ناسالم معاوضه کند(بفروشد) ربا محسوب میشود.

اما اگر قیمت یک کیلو گندم سالم دقیقا با قیمت سه کیلو گندم معیوب برابر باشد(یعنی مثلا یک کیلو گندم سالم ۳۰۰تومان قیمت داشته باشد و ۳ کیلو گندم ناسالم نیز ۳۰۰ تومان قیمت داشته باشد)،آیا در اینصورت اگر فروشنده و خریدار این گندمها را با هم معاوضه کنند ربا محسوب می شود یا خیر؟

پاسخ:در مورد گندم در هر صورت ربا محسوب می شود خواه قیمت مساوی باشد یا نباشد.

۳۳- معاوضه فرش سالم با ناسالم

سؤال: در مورد معاوضه ای که گاها برخی ها نسبت به فرش های ناسالم انجام میدهند و فرش ناسالم دستباف(خانه دارها ) را برداشته و در قبال آن فرش سالم ماشینی می دهند،آیا این کار هم ربا محسوب می شود.؟

پاسخ:اشکالی ندارد.

استفتاء از آیت الله سیستانی در مورد ربا

سؤال :

در مورد پس انداز در بانک به خاطر جبران ارزش پول در مقابل اخذ سود نظر آیهالله سیستانى چیست ؟ وآیا اگر صرف اخذ سود، پولى را در بانک گذاشتیم اخذ سود آن جایز است یا خیر ؟

جواب :

چنانچه طبق معامله شرعیه مثل مضاربه با رعایت شرائط آن باشد گرفتن سود جایز است و در غیر این صورت شرط سود نکنید و هر چه به شما دادند نصف آن را به فقیر متدین صدقه داده ونصف دیگر را تملک کنید

سؤال :

درصورت پرداخت وام قرض الحسنه به صورتى که مقدارى از سپرده شخص تا اتمام اقساط نزد صندوق جهت استفاده دیگر اعضا باقى بماند از نظر شرعى چه حکمى دارد همچنین کارمزدى که بابت این امر در یافت مى گردد؟ از نظر شرعى چه حکمى دارد؟

جواب :

سپردن به شرط قرض گرفتن و قرض دادن به شرط سپردن و همچنین گرفتن کارمزد ربا و حرام است

سؤال :

خواهشمند است در رابطه با سود سپرده بانکها (کوتاه مدت – بلند مدت ) اعلام نظر بفرمائید؟

جواب :

اگر بر اساس عقود شرعى باشد حلال است.

سؤال :

اینکه مى گویند از بانک کافر مى شود ربا گرفت پس مراد از بانک کافر چه بانکى است اگر چنانچه مراد از آن بانکى باشد که تمام مشترکین آن کافر باشند که در هیچ جا چنین چیزى وجود ندارد .

جواب :

یعنى مالک و سهامداران بانک غیر مسلمان باشند.

سؤال :

شخصى را مى شناسم که از مردم پول بصورت ربا دریافت مى کرده و سود انرا به طرف حسابهایش پرداخت مینموده است . متاسفانه این شخص که مرد مسلمانى هم هست به واسطه این کار مبلغ سنگینى ورشکست شده است و بقول خودش زندگیم به خاک سیاه نشسته است . پس از توبه و گذشت مدت زمانى به دوستان و خیرین رو آورد و از آنها بصورت قرض الحسنه دریافت مى کند تا با این پولها مبلغى از بدهیهایش را پرداخت کند ( به هر ربا خوارى حدودا یک سوم پرداخت مى کند ) . سوال من اینست که با توجه به رقم بالاى بدهى این فرد و رقم پایین قرض الحسنه اى که دریافت مى کند حکم این کار و برخورد این آقا با رباخواران چگونه است ؟

جواب :

با فرض اضطرار گناهى بر او نیست .

سؤال :

چون گرفتار نزول می باشم و طبق نص قرآن کریم اعلام جنگ با خدا نموده ام آیا نماز و روزه اینجانب صحیح می باشد و اگر صحیح است قول خداوند نسبت به اعلام جنگ چه مفهومى دارد.

جواب :

اگر نماز و روزه واجد شرائط معتبر باشد صحیح است و منافاتى با اعلام جنگ از سوى خدا ندارد و نتیجه این است که اگر توبه کنید قضاى این اعمال لازم نیست و البته همین جنگ با کسى است که نزول بخورد نه آنکه می دهد.

سؤال :

کارمند بانکى یا مؤسسه اى، بخشى از کار روزانه اش مربوط به امور قرض ربوى یا فعل حرام دیگر است. اصل عمل و اخذ اجرت در برابر آن چه حکمى دارد؟

جواب :

کار مربوط به معاملات ربوى حرام و اجرت در مقابل آن نیز حرام است و مالک نمى شود.

سؤال :

جواب :

کار مربوط به معاملات ربوى حرام و اجرت در مقابل آن نیز حرام است و مالک نمی شود.

سؤال :

حکم ربا خوارى و ربا گیر چیست ؟

جواب :

ربا خوارى به چه صورت باشد گناه کبیره و مستوجب عقاب دنیوى و اخروى است .

سؤال :

آیا معاوضه ۱٠ کیلو برنج درجه ۳ با قیمت ۱٠٠ تومان با ۱کیلو برنج درجه یک با قیمت ۱٠٠٠ تومان حکم ربا دارد ؟

جواب :

ربا است .

سؤال :

آیا بیمه نمودن ماشین به صورت اقساطی در ازای دادن پول بیشتر امری ربوی محسوب میشود؟

جواب :

ربا نیست و اشکال ندارد.

سؤال :

اگر شخصی بخواهد وسیله ای را به صورت اقساط بخرد آیا سودی که فروشنده در هر ماه از خریدار می گیرد حالت نزول دارد یا خیر؟

جواب :

اگراقساط آن گرانتر فروخته شود حالت نزول ندارد وحلال است.

سؤال :

اینجانب مبلغى پول به عنوان قرض الحسنه به شخصى داده ام و مقرر شده او با این پول کار کرده و ۳٠ درصد از سود حاصله را به من بدهد. به علت سختى حساب براى ایشان مقرر شد ایشان على الحساب ماهانه ۳٠ هزار تومان به من بدهند و سر سال دو طرف در ما بقى سود مصالحه و صرف نظر کنند آیا این عمل ربا نیست؟

جواب :

ربا است.

احکام بانک ها, آیت الله صافی گلپایگانی مدظله

سؤال:خرید سهام بانک و مؤسساتی که معاملات ربوی دارند، چه صورت دارد؟

پاسخ:خرید سهام مؤسساتی که درآمد غیر مشروع دارند، جایز نیست.

سؤال: کارمزدی که صندوق‎های قرض‎الحسنه از وام‎گیرندگان دریافت می‎کنند، چه صورت دارد؟

پاسخ:به شکلی که فعلاً معمول است، جایز نیست.

سؤال: جایزه‌هایی‌که بانک به صاحبان حساب قرض‌الحسنه می‎دهد، چه صورتی دارد؟

پاسخ:اگر در موقع افتتاح حساب، شرط شرکت در قرعه کشی نکرده باشند، اشکال ندارد؛ هر چند انگیزه شخص از افتتاح حساب، شرکت در قرعه کشی باشد.

سؤال: آیا قرضی راکه بانک برای استفاده خاصی به اشخاص می‎دهد، جایز است شخص در امر دیگری مصرف کند؟

پاسخ:خیر، جایز نیست.

سؤال: پولی مربوط به دیگری درحساب بانکی من بود، جایزه بانکی به من تعلق گرفت. آیا جایزه را باید تقسیم کنیم؟

پاسخ:جایزه‎ای که بانک می‎دهد مربوط به صاحب حساب است، هر چند موجودی دفترچه مربوط به دیگری باشد.

سؤال: برای سپرده ثابت بانک‎ها سود روز شمار می‎دهند، آیا این ربا نیست؟

پاسخ:اگر سپرده گذار، بانک را وکیل کند که با پول او معامله مشروع انجام دهد و درصدی از سود آن را به سپرده گذار بدهد و بقیه را به عنوان حق وکالت بردارد ـ همان گونه که در قانون بانکداری بدون ربا آمده است ـ اشکال ندارد؛ اما اگر به شرط گرفتن زیاده، قرض به بانک بدهد، ربا و حرام است.

سؤال: چرا با وجود حرام بودن ربا، بانک‎های کشور ما وام ربوی می‎دهند و اسمش راقرض الحسنه می‎گذارند؟

پاسخ:اگر بانک‎ها مطابق قانون بانکداری بدون ربا عمل کنند، وام آن‎ها ربوی نمی‎شود؛ لکن متأسفانه برخی از مسؤولان بانک‎ها بدون توجه به قانون، عمل می‎کنند و مشتریان نیز آگاهی به مسائل شرعی وام ندارند، در نتیجه وام آن‎ها ربوی و حرام می‎گردد.

سؤال: گذاشتن پول در مؤسسات پولی و اعتباری که سود می‎دهند، چگونه است؟

پاسخ:اگر پول را بر مبنای یکی از عقود شرعی مثل مضاربه و مشارکت و… در اختیار مؤسسه می‎گذارند، با رعایت شرایط شرعی معامله، گرفتن سود اشکال ندارد. همچنین است اگر مؤسسه را وکیل کنند که با سپرده ایشان معاملات مشروع انجام دهد و قسمتی از سود را به عنوان حق الوکاله بردارد و بقیه را به سپرده گذار بدهد، امّا اگر به شرط گرفتن سود به مؤسسه، قرض می‎دهد، ربا و حرام است.

سؤال: بعضی از صندوق‎های قرض الحسنه می‎گویند: در صورتی وام می‎دهیم که مثلا ۶ ماه یا یک سال در نزد ما سپرده داشته باشید، آیا این شرط صحیح است؟

پاسخ:اگر پول گذاشتن در صندوق، مشروط به قرض دادن پس از شش ماه باشد، حکم ربا دارد.

سؤال:برای سپرده ثابت بانک‎ها سود روز شمار می‎دهند، آیا این ربا نیست؟

پاسخ:اگر سپرده گذار، بانک را وکیل کند که با پول او معامله مشروع انجام دهد و در صدی از سود آن را به سپرده گذار بدهد و بقیه را به عنوان حق وکالت بردارد ـ همان گونه که در قانون بانکداری بدون ربا آمده است ـ اشکال ندارد؛ اما اگر به شرط گرفتن زیاده، قرض به بانک بدهد، ربا و حرام است.

سؤال:چرا با وجود حرام بودن ربا، بانک‎های کشور ما وام ربوی می‎دهند و اسمش راقرض الحسنه می‎گذارند؟

سؤال:گذاشتن پول در مؤسسات پولی و اعتباری که سود می‎دهند، چگونه است؟

سؤال: بعضی از صندوق‎های قرض الحسنه می‎گویند: در صورتی وام می‎دهیم که مثلاً ۶ ماه یا یک سال در نزد ما سپرده داشته باشید، آیا این شرط صحیح است؟

پاسخ:اگر پول گذاشتن در صندوق، مشروط به قرض دادن پس از شش ماه باشد، حکم ربا دارد.

سؤال:خرید سهام بانک و مؤسساتی که معاملات ربوی دارند، چه صورت دارد؟

پاسخ:خرید سهام مؤسساتی که درآمد غیر مشروع دارند، جایز نیست.

سؤال:کارمزدی که صندوق‎های قرض‎الحسنه از وام‎گیرندگان دریافت می‎کنند، چه صورت دارد؟

پاسخ:به شکلی که فعلاً معمول است، جایز نیست.

سؤال:جایزه‌هایی‌که بانک به صاحبان حساب قرض‌الحسنه می‎دهد، چه صورتی دارد؟

سؤال:آیا قرضی راکه بانک برای استفاده خاصی به اشخاص می‎دهد، جایز است شخص در امر دیگری مصرف کند؟

پاسخ:خیر، جایز نیست.

استفتائات بانک آیت الله العظمــی وحید خراسانی(مدظله)

احکام بانک ها؛ آیت الله وحید خراسانی مدظله

*سپرده گذاری دربانک و گرفتن سود آن

سؤال۳۹۷: سپره گذاری در بانک با شرایط استفاده در معاملات بدون ربا که در قراردادهای بانکهای می باشد چگونه است؟آیابین بانکهای خصوصی ودولتی دراین موردفرقی هست؟

پاسخ: سپرده گذاری در بانک در صورتی که به عنوان قرض باشد، چه به نحو سپرده ثابت ( یعنی صاحب پول بر حسب قرارداد تا مدت معینی نمیتواند از پول خود استفاده نماید) چه به نحو حساب در گردش ( یعنی صاحب پول هر وقت بخواهد میتواند از پول خود استفاده کند) چنانچه سپرده گذار شرط سود نکند و خود را طلبکار نداند اگر چه بانک به او سود بدهد اشکالی ندارد و جائز است. همچنین اگر بانک پول را به عنوان مضاربه بگیرد ،وشرائط شرعی مضاربه که در رساله عملیه مذکور است رعایت شود،گرفتن سود مانعی ندارد، ولی اگر بانک دولتی باشد، بنابر احتیاط واجب قبل از تصرف در سود یک پنجم آن‌را به نیّت مافی‌الذمّه به سادات فقیر بدهد و چهار پنجم بقیه، از منافع او بوده، وبا گذشت سال خمسی متعلق خمس می‌باشد.

سؤال ۳۹۸: آیا وام گرفتن از بانک یا قرض الحسنه های امروزی مشروع است؟

پاسخ: وام گرفتن از بانکهای اسلامی و وام دادن به آنها که در آن شرط سود و فایده باشد ،ربا و حرام است ،ولی میتوان به راههایی از ابتلا به ربا پرهیز کرد ،مانند اینکه وام گیرنده ،کالایی را از بانک یا وکیل او به نسبت معینی مثلا ده یا بیست در صد ،گران تر از قیمت بازار بخرد ،وشرط کند که بانک مبلغ مورد تقاضای او را تا مدت معینی به او قرض دهد ،ویا اینکه کالایی را به بانک یا وکیل او به کمتر از قیمت بازار به نسبت معینی بفروشد و شرط کند که بانک مبلغ مورد تقاضای او را تا مدت معینی قرض دهد.

*مصرف وام در غیر مورد آن

سؤال ۳۹۹: آیا می توانیم وام مسکن گرفته و آن را در غیر مورد مسکن بکار ببریم یا وام خودرو را در مورد دیگری مثل خرید زمین بکار بریم؟

پاسخ: باید در همان جهت که معین شده مصرف شود.

*جریمه دیرکرد

سؤال ۴۰۰: آیا جریمه دیر کرد توسط بانک ودارایی (مالیات) صحیح است یا ربا می باشد؟

پاسخ: جریمه در مورد تأخیر پرداخت وام جایز نیست.

*سپرده گذاری در بانکهای غیر اسلامی به قصد گرفتن سود

سؤال ۴۰۱: آیا سرمایه گذاری در بانکهای غیر اسلامی و گرفتن سود آن (یعنی نزول گرفتن از غیر مسلمان) جایز است؟

پاسخ: گذاردن سرمایه در بانکهای غیر اسلامی به قصد گرفتن سود جایز می باشد در صورتی که حربی باشند و در صورتی‌که بانک خصوصی توسط اهل ذمّه تأسیس شود، معامله ربوی با آن صحیح نمی‌باشد ولی اگر در آن بانک پول گذاشته شود، گرفتن سودی که آنها می‌پردازند (بنابر قاعده الزام) مانعی ندارد.

*دریافت جوایز بانکی

سؤال ۴۰۲: آیا گرفتن جایزه‌های بانکی جایز است؟

پاسخ: اگر قرعه کشی در بانک شرط نشود و به عنوان تشویق باشد، در این صورت عمل قرعه جایز است و کسی که قرعه به نام او اصابت کند جایز است آن جایزه را بگیرد، هرچند احتیاط واجب آن است که اگر بانک دولتی یا مشترک باشد، یک پنجم آن‌را به نیّت مافی‌الذمّه به سادات فقیر بدهد، و بقیه از منافع آن سال می‌باشد که اگر در مؤونه‌ی آن سال صرف نشود باید خمس آن‌را بپردازد.

*حقوق کارمندان مؤسسات مالی ربوی

سؤال ۴۰۳: اگر مؤسسه‌ای مالی یا بعضی بانکها معاملات ربوی انجام دهند آیا حقوقی که کارمندان آنها می‌گیرند حلال است؟

پاسخ: اشتغال به کارهایی که مربوط به معاملات ربوی است، جایز نمی‌باشد و کارمندی که در این نوع کارها مشغول است در مقابل آن نمی‌تواند اجرت بگیرد. و اما کارهایی که ارتباطی با معاملات ربوی ندارد، اشتغال به آنها و اجرت گرفتن برای آنها جایز است.

مرکز تحقیقات اقتصاد کاربردی و اسلامی

مطالب مرتبط