درباره مستند "فردید"

فردید یکی از متفکران تاثیرگذار خصوصا در دوران پس از انقلاب بوده‌است. وجه شفاهی اندیشه او و اینکه "صاحب حلقه" بود و آموزه‌هایش از طریق این حلقه‌ها در جامعه منعکس می‌شدند فهم اندیشه و شخصیت او را دشوار می‌سازد.

عصراسلام: مستندی که میرسپاسی و یوسفی درباره فردید ساخته‌اند هر چه هست کار پژوهشی جدی‌ای نیست. اطلاعاتش تازه نیستند ،به جستجوی سندها و مطالب ناشنیده‌ و نادیده برنیامده و در گزارش آنچه گفته شده‌ ناقص و سوگیرانه است.در شرح اندیشه فردید ناتوان است.افرادی را برای مصاحبه برگزیده که عموما همدلی با فردید ندارند.از اوراق و اسناد و نامه‌های فردید استفاده در خوری نکرده و حتی در مستندنگاری وجه سیاسی کار فردید موفق نیست.

اعضای حلقه‌ها و مرتبطان فردید را معرفی نمی‌کند.رضا داوری و رجبی‌ها و رجُل اثرگذار در سیاست و فرهنگ جمهوری اسلامی که با او در ارتباط بودند در فیلم غایبند و به جای آنها عباس معارف و زرشناس و میرشکاک پررنگند و ظاهرا فیلم‌ساز خبر از وفات معارف ندارد .

فیلم مجاری تاثیر اندیشه او را خصوصا در آغاز انقلاب و پس از آن نشان نمی‌دهد و اگر به اسم خلخالی اشاره می‌کند نمی‌گوید ارتباط بین آن دو چه بود و چگونه شکل گرفت و به جای نشریات اوایل انقلاب و دهه شصت "صبح" و "مشرق" را نشان می‌دهد که متعلق به دهه هفتادند.به جای ردگیری فکر غرب‌ستیز فردید در محافل و مطبوعات و دستگاه‌های خاص به رابطه کلی و مبهم بحث تهاجم فرهنگی با او اشاره می‌کند. حضور سروش در مقام فردی که آماج اصلی نقد فردید و اصحابش در دهه شصت بود در مستند نامفید است و روایت او و البته هیچ کس دیگر حلاجی و راستی آزمایی نمی‌شود.بار اصلی مستند‌نگاری را "روایت" راوی بر عهده دارد نه اسناد و تصاویر.

مفیدترین بخش مستند برنامه‌های تصویری خود فردید است که حضوری نامتناسب در فیلم دارد و البته برای مخاطب آگاه فردیدِ متفکر و جدیت او را بهتر‌ نشان می‌دهد و در تعارض با حرف‌های بیشتر مصاحبه‌شوندگان است.از آن طرف فردید شخصیتی شجاع(!) در مقابل افراد قدرتمند(! )جمهوری اسلامی همچون بازرگان و بنی‌صدر و سروش معرفی می‌شود و فیلمساز ظاهرا خبر از جناح‌ها و دسته‌های پرنفوذ‌ اقتدارگرا و تاریک اندیشی ندارد ‌که آن مخالفتها در دامان آنها طرح می‌شد و از طریق آنها انتقال می‌یافت.

قطعا روایت منصور هاشمی از فردید و میراثش جامع‌تر و دقیق‌تر و منصفانه‌تر است.من فردید را خوش نمی‌دارم اما فردید با همه ضعف‌هایش اهل تفکر بود و در تاریخ ما اثر گذاشته است .با نگاهی سطحی و ژورنالیستی و سیاست‌زده به فردید مشکل ما با نگاه و نگرش او که همچنان موثر است حل نمی‌شود.

دکتر امیر مازیار

مطالب مرتبط