چون خبر لشگرکشی چنگیز به گرگانج رسید، سلطان #محمد _خوارزمشاه تشکیل شورای جنگی داد.
نظر فرزند دلاورش یعنی جلال الدین و نیز شهاب الدین خیوقی بر این بود که تمامی سپاهیان را که مشتمل بر ۵۰۰٫۰۰۰ نفر میشدند را از سراسر کشور فرا خوانده و در آنسوی رود سیحون بیدرنگ با دسته های سپاه خسته از راهپیمایی طولانی مغولان جنگ و گریز کرده و آنها را وادار به تجمع کنند. سپس با توجه به برتری قوای خوارزمشاه، با یک تعرض عمومی و جنگی رو در رو با آنان درآویزند تا وادار به بازگشت شوند و یا به کل نابودشان کنند.
اما خوارزمشاه که شیوه جنگی مغولان دریک درگیری مرزی را تجربه کرده و از آنان ترسی بزرگ در دل داشت، نابخردانه از جنگ رودررو و منظم (جنگ سلطانی) پرهیز کرده و تصمیم به متفرق کردن نیروهایش بصورت پادگان های نیرومند در شهرهای بزرگ ماورالنهر و خراسان گرفت تا به خیال خودش نیروی #مغول را مستهلک کرده و #چنگیزخان ۷۰ ساله، خسته از جنگ فرسایشی به چین بازگردد!
جالب اینکه خوارزمشاه طرح خودش را باور نداشت! زیرا هنگامی که مردم #سمرقند، از ترک و تاجیک، همگی درحال تعمیر خندق و قلعه شهر بودند، به پای حصار اشاره کرد و گفت: سپاهی که بسوی ما می آید، اینجا را با شلاق های خود پر می کند!! و یا در خراسان بجای تشویق مردم و پادگان شهر به مقاومت، می گفت هرکس دنبال چاره کار خود باشد!
اگر خوارزمشاه، طرح #سلطان_جلال_الدین و خیوقی را می پذیرفت، هرچند که با توجه به قراین موجود و بخصوص نارضایتی شدید مردم از #خوارزمشاهیان و همچنین نبوغ #چنگیز و بخصوص خیانت پیشهگی بسیاری از سربازان مزدور قبچاقی که بعدها اثبات شد و به مغولان پیوستند، نتیجه جنگ با مغولان چیزی جز شکست نبود.
ولی قطعا چنگیز در مواجهه با قدرتمندترین #ارتش جهان آن روزگار که با فرماندهی دلیری چون جلال الدین همراه بود، تلفات بیشماری داده و لااقل به #ماورالنهر بسنده میکرد و مهمتر اینکه از کشتارهای هولناک شهرها بسیار کاسته می شد!! چراکه به دلیل مقاومت پادگان شهرها بود که آنها تمامی مردان و زنان را می کشتند و به بردگی می بردند تا درس عبرتی برای دیگر شهرها باشد و دست از مقاومت بردارند
این کشتارهای جمعی ایرانیان آنچنان هول انگیز است که پژوهشگران می گویند هیچ ملتی نتوانسته است از چنین بلایی جان سالم بدر برد و ملت ایران که توانست پس از اینهمه ناملایمات و ناسازگاری ها، نه تنها فرهنگ کهنش را حفظ کند، بلکه با گذشت سه قرن از چنین رویداد شومی، بار دیگر در زمره قدرتمندترین کشورهای جهان قرار گیرد (#صفویه) شایستهٔ هرگونه ستایش و هزاران درود است
.
منبع: کتاب اگرهای تاریخ ایران ... دکتر مهرداد جوانبخت